Zimowe infekcje

Zimowe infekcje górnych dróg oddechowych to najczęściej: przeziębienie, grypa, zapalenie gardła, angina, zapalenie zatok oraz zapalenie krtani.

Drogi oddechowe dzielą się na górne i dolne. Do górnych dróg oddechowych zaliczamy: jamę nosową, zatoki przynosowe, gardło, krtań i tchawicę, a dolne drogi oddechowe obejmują oskrzela i płuca.

Infekcje górnych dróg oddechowych są najczęstszymi infekcjami występującymi wśród populacji zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. W 90 proc. przypadkach infekcje wywołane są przez wirusy, a tylko w 10 proc. przez bakterie. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (kaszel), przez bezpośredni kontakt z chorą osobą oraz przez brak podstawowych zasad higieny, jak mycie rąk. Wirus przenoszony przez powietrze po przedostaniu się do oczu lub nosa wywołuje infekcję. Niskie temperatury w okresie jesienno-zimowym, suche powietrze w często przegrzanych pomieszczeniach, niski poziom spożywanych w diecie witamin oraz spadek odporności organizmu sprzyjają łapaniu licznych infekcji. Najbardziej podatne na infekcje są małe dzieci, u których układ immunologiczny nie jest w pełni wykształcony, osoby starsze (po 65. r.ż.), osoby cierpiące na choroby przewlekłe (cukrzyca, anemia, dławica piersiowa, POChP) oraz kobiety ciężarne. Najczęstszymi infekcjami górnych dróg oddechowych są: przeziębienie (często nazywane jest zapaleniem nosogardzieli), grypa, zapalenie gardła, angina, zapalenie zatok oraz zapalenie krtani.

Przeziębienie

Jest najczęstszą chorobą wirusową. Średnio przeziębiamy się kilka razy w ciągu roku, najczęściej wiosną i jesienią. Do najczęstszych objawów przeziębienia zaliczamy: kaszel, katar, ból gardła i gorączkę. Typowe przeziębienie składa się z trzech faz: pierwsza faza trwająca około czterech dni (suchy kaszel, katar, ból gardła i gorączka), druga faza najdłuższa około 10 dni (mokry kaszel, katar, ból gardła i gorączka), trzecia faza tzw. poinfekcyjna trwa około sześciu dni (suchy kaszel). Przeziębienie jest zazwyczaj łatwe do wyleczenia. Na rynku farmaceutycznym dostępne są różne preparaty wieloskładnikowe, które skutecznie zwalczają objawy przeziębienia. Konsultacja lekarska jest niezbędna w przypadku, kiedy pojawi się gorączka utrzymująca się powyżej trzech dni, ropny gęsty katar, ropna wydzielina w kącikach oczu oraz gdy boli ucho lub zatoki. W takim przypadku, kiedy na zakażenie wirusowe nakłada się zakażenie bakteryjne może wystąpić konieczność zastosowania antybiotykoterapii.

Grypa

Podobnie jak przeziębienie grypa należy do chorób wywołanych przez wirusy. Okres wylęgania wynosi kilka dni i charakteryzuje się wystąpieniem wysokiej gorączki (39°C). Często grypie towarzyszą bóle mięśniowe, ból głowy, suchy kaszel, ostry ból i suchość gardła. Grypa często ustępuje po około dwóch tygodniach, niemniej jednak mogą wystąpić poważne powikłania, dlatego nie wolno jej lekceważyć. Szczególnie niebezpieczne powikłania mogą wystąpić u małych dzieci oraz u osób starszych. Małe dzieci, które zachorowały na grypę muszą być bezwzględnie leczone przez lekarza. Do możliwych powikłań należą między innymi: zapalenie zatok i ucha środkowego, zapalenie płuc, oskrzeli, zapalenie mięśnia sercowego, mózgu, opon mózgowych, zespół Reye’a oraz zaostrzenie chorób przewlekłych, współistniejących zwłaszcza u osób starszych. W przypadku grypy, obok leczenia objawowego, stosuje się także leki przeciwwirusowe (np. zanamiwir), a w ramach profilaktyki – coroczne szczepienia ochronne.

Zapalenie gardła i angina

Zapalenie gardła cechuje się silnym bólem, uniemożliwiającym niejednokrotnie spożywanie posiłków oraz mówienie. Gardło jest bardzo czerwone, silnie przekrwione, suche i piekące. Jeżeli zapalenie gardła wywołane jest przez wirusy, stosuje się leczenie objawowe. Na rynku farmaceutycznym dostępny jest szeroki asortyment pastylek do ssania oraz płukanek, które uśmierzają ból. Wśród substancji mających zastosowanie w pastylkach do ssania znajdują się: chlorheksydyna, flurbiprofen, salicylan choliny, chlorochinaldol, amylometakrezol, chlorek cetylpirydyniowy oraz benzydamina. Wykazują one działanie odkażające, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe oraz przeciwbólowe. Ponadto niektóre z preparatów wzbogacone są w chlorowodorek lidokainy wykazujący miejscowe działanie znieczulające.

W końcowej fazie infekcji gardła, kiedy pacjent skarży się na drapanie w gardle i uczucie suchości, warto polecić mu preparaty ziołowe (ziele tymianku, korzeń prawoślazu, sok z owoców bzu czarnego, mentol, liść podbiału, wyciąg z aloesu, miód, olejek szałwiowy, olejek eukaliptusowy). Alternatywą dla ziołowych pastylek do ssania mogą być płukanki i miejscowo stosowane aerosole wzbogacone w witaminy A i E. W przypadku zakażenia o podłożu bakteryjnym (najczęściej: hemolityczne paciorkowce grupy A, dwoinki zapalenia płuc, gronkowiec złocisty i Haemophilus influenzae), zapaleniu gardła towarzyszą powiększone migdałki, ropne nacieki lub naloty, a ból gardła może promieniować do krtani. W przypadku dzieci zapalenie gardła może przejść dodatkowo na migdałek gardłowy, który może ulegać przerostowi i wypełniać całą jamę nosowo-gardłową. Zakażenie bakteryjne, jakim jest np. angina, wymaga bezwzględnej konsultacji lekarskiej w celu zastosowania indywidualnej antybiotykoterapii. Najczęściej przepisywana przez lekarza jest amoksycylina, cefalosporyny (cefuroksym, ceftriakson) i makrolidy (azytromycyna, klarytromycyna). Nieleczona angina może nieść ze sobą bardzo poważne powikłania: zapalenie ucha wewnętrznego, chorobę reumatyczną, ostre zapalenie nerek, zapalenie wsierdzia lub ropień okołomigdałkowy.

Zapalenie zatok

Charakteryzuje się uciskiem i bólem w okolicy czoła, nasilającym się przy pochylaniu się. Ból powodowany jest gromadzącą się w zatokach wydzieliną, która spływa do nosa i gardła. Zapaleniu zatok towarzyszy niedrożność nosa, wysoka gorączka oraz nierzadko ból ucha, ból głowy, mokry kaszel oraz ból gardła wywołany spływającą gęstą kataralną wydzieliną z nosa. Jeżeli zapalenie zatok ma podłoże wirusowe, można sięgnąć po kilkuskładnikowe preparaty dostępne w aptece bez recepty. Preparaty te ze względu na skład (paracetamol, fenylefryna, feniramina; ibuprofen i pseudoefedryna lub kwas acetylosalicylowy z pseudoefedryną) działają wielokierunkowo przynosząc ulgę. Jeżeli leczenie objawowe nie przynosi skutku, a dolegliwości nasilają się, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ nieleczone lub niewłaściwie leczone ostre zapalenie zatok przynosowych przechodzi w zapalenie przewlekłe. Leczenie farmakologiczne ostrego stanu zapalnego zatok obejmuje oprócz wyżej wymienionych substancji stosowanie mukolityków, leków antyhistaminowych oraz antybiotyków.

Skutkiem lekceważenia przewlekłego procesu zapalnego w zatokach mogą być zmiany przerostowe w obrębie błony śluzowej oraz torbiele umiejscowione wewnątrz zatoki obocznej nosa. Ponadto powikłaniami nieleczonego stanu zapalnego mogą być: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień nadtwardówkowy, ropień podtwardówkowy, ropień mózgu, zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej oraz obrzęk zapalny powiek, zapalenie tkanek miękkich oczodołu, ropień oczodołu.

Zapalenie krtani

Dotyczy powierzchni błony śluzowej krtani i najczęściej jego przyczyną są wirusy, rzadziej bakterie. Charakteryzuje się zaczerwieniem i obrzękiem błony śluzowej krtani, na której dodatkowo obserwuje się wydzielinę śluzową lub śluzowo-ropną. Jednym z pierwszych objawów zapalenia krtani jest chrypka, której stopień nasilenia zależy od stopnia podrażnienia fałdów głosowych.

W wyniku tego dochodzi do zaburzenia prawidłowej emisji głosu, a nawet niewydolności głośni. Do pozostałych objawów zapalenia krtani należą: kłujący ból i pieczenie w krtani, stan podgorączkowy oraz kaszel mokry.

U dzieci ze względu na wąskie drogi oddechowe, niedojrzałość układu odpornościowego oraz miękkiej ściany tchawicy przebieg zapalenia krtani może doprowadzić nawet do niewydolności oddechowej. Infekcja objawia się nagłą dusznością i jest często wynikiem powikłania choroby refluksowej żołądka, stosowaniem kortykosteroidów oraz reakcją na alergeny wziewne. Leczenie dzieci musi przebiegać bezwzględnie pod okiem lekarza.

U osób dorosłych w leczeniu objawów zapalenia krtani najczęściej stosuje się leki mukolityczne, mukokinetyczne i wykrztuśne zawierające np. bromheksynę. W celu złagodzenia drapania i suchości krtani warto zastosować glicerynową mieszankę recepturową z witaminami A i E (z przepisu lekarza) lub dostępne bez recepty nawilżające pastylki i aerosole. Dodatkowo warto wypróbować inhalacje z tymianku lub eukaliptusa, które działają antyseptycznie i zwiększają wydzielanie śluzu. W wyniku przewlekłego stanu zapalnego krtani może dojść do zmian przerostowych lub zanikowych w fałdach głosowych, a nawet do zmian o podłożu onkologicznym.

Stosując proste zasady postępowania w życiu codziennym możemy w znacznym stopniu zminimalizować ryzyko wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych. Należy unikać przeciągów, dostosować ubiór do panujących warunków atmosferycznych tak, aby nie przegrzewać organizmu. Dieta bez względu na porę roku powinna być bogata w witaminy i minerały podnoszące naturalną odporność organizmu. Jeżeli dieta nie dostarcza organizmowi odpowiednich ilości witamin można sięgnąć po preparaty witaminowe dostępne w aptece, które są zróżnicowane pod względem składu dla pacjentów w różnym przedziale wiekowym. Warto dbać o kondycję, uprawiać sport przez cały rok. Należy unikać dużych skupisk ludzi szczególnie w okresie jesienno-zimowym – łatwo wtedy o zakażenie wirusowe drogą kropelkową. Ważna jest także podstawowa higiena osobista: częste mycie rąk.

tekst: Małgorzata Modzelewska-Tarka