Doskonała witamina D

Witamina D przedstawiana jest w ostatnim czasie jako cudowny lek na niemal wszystkie dolegliwości.

Witamina D to grupa związków chemicznych o budowie steroidowej, rozpuszczalnych w tłuszczach. Jej historia sięga XVIII-wiecznej Anglii, kiedy to w miastach szerzyła się „epidemia” niezidentyfikowanej choroby kości, występującej u dzieci, prowadzącej do poważnych konsekwencji, niekiedy nawet do kalectwa, określanej jako „choroba angielska”. Pierwsze obserwacje, prowadzone między innymi przez kształconego w Krakowie Jędrzeja Śniadeckiego, doprowadziły do wniosków, że częściej chorują dzieci w miastach, spędzające więcej czasu w pomieszczeniach. Remedium na tajemniczą chorobę miały być częste kąpiele słoneczne. Kolejne badania dowodziły skuteczności tranu w profilaktyce przeciwkrzywiczej. McCollum, w 1922 roku, zidentyfikował w nim substancję odpowiedzialną za zapobieganie i leczenie krzywicy i nazwał ją witaminą D. Kilkanaście lat później odkryto witaminę D3 oraz możliwość jej produkcji w skórze pod wpływem światła słonecznego. Od połowy XX wieku prowadzone są liczne badania, obejmujące niemal wszystkie dziedziny medycyny, które pozwoliły na poznanie złożoności związków należących do grupy (obecnie wyróżnia się związki: D1-mieszaninę D2 i D3, D2-ergokalcyferol, D3-cholekalcyferol, D4, D5, D6 i D7), ich metabolizmu oraz coraz szerszego zakresu działania, związanego z odkryciem receptora VDR (Vitamin D Receptor).
Źródła witaminy D

Najbardziej aktywna forma witaminy D, czyli cholekalcyferol (D3), w organizmie człowieka pochodzi z dwojakiego źródła: endo- i egzogennego. Endogenny związek powstaje pod wpływem promieniowania słonecznego UVB o długości fali 290-315nm z 7-dehydrocholesterolu, obecnego w keratynocytach warstwy kolczystej i podstawnej naskórka. Aby mieszkaniec Polski mógł dostarczyć swojemu organizmowi odpowiedniej porcji witaminy D3, w miesiącach od kwietnia do końca sierpnia potrzebna jest 15-minutowa ekspozycja odsłoniętych 18 proc. ciała, w godzinach 10-15. Od września do marca synteza skórna ustaje. Egzogenne źródła witaminy D3 to przede wszystkim ryby (węgorz, śledź, dorsz, łosoś, makrela), a także mleko, masło, żółtko jajka, soja, mleko sojowe. Ergokalcyferol, zwany witaminą D2, obecny jest w niektórych roślinach i grzybach, ale jego aktywność biologiczna jest niewielka.
Niedobory

Biorąc pod uwagę zmieniający się tryb życia Polaków (przebywanie między godziną 10 a 15 w pracy, w zamkniętych pomieszczeniach, noszenie, nawet w gorące dni, ubrań zakrywających ciało, a stanowiących odpowiedni ubiór do biura, stosowanie filtrów przeciwsłonecznych, które mogą ograniczyć syntezę cholekalcyferolu nawet o 90-95 proc.) oraz zmianę nawyków żywieniowych (ograniczenie spożycia nabiału, niedostateczna konsumpcja tłustych ryb morskich) można stwierdzić, że ani synteza skórna ani pożywienie nie pokrywają zapotrzebowania na witaminę D (tabela). Potwierdzają to badania epidemiologiczne, które wykazują niedobór tego związku u 90 proc. Polaków.
Metabolizm witaminy D

Cholekalcyferol, zarówno ten z syntezy własnej, jak i z pożywienia, ulega w organizmie człowieka dwukrotnej hydroksylacji. Pierwszy etap zachodzi w wątrobie, gdzie pod wpływem 25-hydroksylazy witaminy D powstaje kalcydiol (25-hydroksycholekalcyferol; 25(OH)D3). Ponieważ proces ten nie podlega ścisłej kontroli, a tempo przemian zależy od podaży przyjmowanej witaminy D, 25(OH)D3 uważany jest za marker pokrycia zapotrzebowania na tę witaminę. Jego oznaczanie we krwi jest podstawą oceny ewentualnych niedoborów. Norma dla dorosłych to 30-80 ng/ml (75-200 nmol/l). Drugi etap przemian zachodzi pod wpływem 1-α-hydroksylazy i prowadzi do powstania kalcytriolu (1α,25-dihydroksycholekalcyferol; 1α,25(OH)2D3). Proces zachodzi głównie w nerkach, a także w makrofagach, keratynocytach, łożysku, przytarczycach, mięśniach gładkich naczyń, komórkach mózgu, w komórkach nowotworowych. Jest ściśle kontrolowany przez samo stężenie 1α,25(OH)2D3 oraz przez stężenia wapnia i fosforanów w surowicy krwi z udziałem parathormonu. Kalcytriol ma strukturę zbliżoną do hormonów steroidowych i wykazuje działanie hormonopodobne. Odkrycie receptora VDR oraz jego obecności nie tylko w tkankach, które biorą udział w utrzymaniu homeostazy Ca-P, ale w wielu innych, dało impuls do dalszych badań, które pokazują wielokierunkowe działanie witaminy D.
Witamina D a układ sercowo-naczyniowy

Pozytywny wpływ witaminy D na układ sercowo-naczyniowy naukowcy przypisują jej działaniu przeciwzapalnemu, hamowaniu wydzielania reniny oraz zwiększeniu kurczliwości mięśnia sercowego. Powoduje normalizację ciśnienia tętniczego, wpływa na prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych oraz prawidłową pracę i budowę serca.

Już w latach 80. XX wieku badania wykazały zależność między wartością ciśnienia krwi a regionem na kuli ziemskiej, gdzie mieszkali pacjenci. Najniższe wartości powiązane były z rejonami najbardziej nasłonecznionymi. Jedno z przeprowadzonych badań, w którym pacjenci ze stężeniem 25(OH)D3 20 ng/ml byli poddawani działaniu promieniowania UVB, pokazuje, że po sześciu tygodniach stężenie kalcytriolu wzrosło do 50 ng/ml, a ciśnienie skurczowe i rozkurczowe zmniejszyło się o 6 mmHg. 10-letnie badania Women’s Health Study pokazują, że u kobiet z prawidłowym ciśnieniem na początku obserwacji suplementacja witaminą D w dawce 250 IU znacząco obniżała ryzyko pojawienia się nadciśnienia w stosunku do kobiet, które przyjmowały dawkę poniżej 140 IU. Szereg badań potwierdza, że witamina D wpływa bezpośrednio na komórki przykłębuszkowe, zmniejsza ekspresję genów reniny, dzięki czemu zahamowana jest jej produkcja i wydzielanie. Zmniejszenie wydzielania reniny to zmniejszenie ilości aldosteronu, ograniczenie zwrotnej resorpcji sodu i wody w kanalikach nerkowych, a w konsekwencji obniżenie ciśnienia. Witamina D prawdopodobnie zapobiega grubieniu warstwy mięśniowej naczyń krwionośnych, ogranicza wapnienie blaszki miażdżycowej i hamuje powstawanie zmian miażdżycowych, może być też czynnikiem ograniczającym możliwość powstawania skrzepu w przypadku pęknięcia istniejącej już blaszki miażdżycowej. Badane jest także działanie witaminy D w przeroście lewej komory mięśnia sercowego.
Witamina D a układ nerwowy

Prowadzone są intensywne badania nad wykorzystaniem witaminy D w profilaktyce i leczeniu takich chorób jak stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, depresja czy choroba Alzheimera. Badania wykazują, że przeciwzapalne działanie witaminy D obniża ryzyko zachorowania na SM: pacjenci przyjmujący D3 mieli znacznie obniżony poziom prozapalnej cytokiny TNF-α oraz znaczny wzrost przeciwzapalnej interleukiny 10 (IL-10); w innym badaniu u pacjentów z SM stosunek prozapalnych limfocytów Th1 do przeciwzapalnych Th2 spadał wraz ze wzrostem stężenia 25(OH)D3. Przebadano ponad milion kobiet i ryzyko rozwoju stwardnienia rozsianego u tych przyjmujących 400 IU cholekalcyferolu było o połowę niższe, niż w grupie, która nie przyjmowała witaminy D3. U większości pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera oraz na depresję stężenie 25(OH) D3 było w badaniach poniżej normy.
Witamina D a nowotwory

W latach 30. i 40. ubiegłego wieku przeprowadzone były badania epidemiologiczne, które wykazały, że na terenach o niższym nasłonecznieniu zwiększona była śmiertelność z powodu chorób nowotworowych. Obecnie prowadzone badania dowodzą, że spożywanie odpowiednich ilości witaminy D3 przez dłuższy okres czasu i utrzymanie dzięki temu właściwego stężenia 25(OH)D3 obniża znacząco ryzyko wystąpienia nowotworów: jelita grubego, prostaty i sutka. U osób z predyspozycją do wystąpienia czerniaka, suplementacja cholekalcyferolu działała ochronnie, dochodziło do hamowania pojawienia się choroby. Działanie antykancerogenne związane jest z udziałem metabolitów D3 w procesach proliferacji, różnicowania i apoptozy komórek.
Witamina D a odporność

Wbrew powszechnemu przekonaniu to nie witamina C, a właśnie witamina D zwiększa odporność organizmu na infekcje. Pobudza bowiem syntezę peptydów przeciwdrobnoustrojowych
– katelicydyn, zwanych endogennymi antybiotykami. Związki te wykazują szerokie spektrum działania na bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty. Mechanizm ich działania polega na uszkadzaniu błony komórkowej mikroorganizmów i tworzeniu w nich kanałów. Poza tym wykazują działanie modulujące i ukierunkowujące przebieg procesów odpornościowych.
Witamina D a ciąża

Istnieje ścisła zależność między stężeniem 25(OH)D3 krążącej we krwi matki i płodu – niedobór u matki oznacza niedobór u dziecka. Niedobór u matki może skutkować zwiększeniem ryzyka powikłań ciąży, takich jak nadciśnienie ciążowe, stan przedrzucawkowy, cukrzyca ciążowa, infekcje bakteryjne pochwy, choroby przyzębia ciężarnych. W przypadku ciężkich niedoborów, u dziecka jeszcze w okresie życia płodowego może rozwijać się krzywica. Badania wskazują także związek pomiędzy stężeniem 25(OH)D3 u matki a masą urodzeniową, długością noworodka oraz wzrastaniem dziecka w pierwszym roku życia. Stan niedoboru u matki to także częstsze ostre infekcje wirusowe (w tym zakażenie RSV) u niemowląt.

W przebiegu rozwoju płodu witamina D wpływa na rozwój układów: krążenia, nerwowego, mięśniowego, odpornościowego, na funkcjonowanie trzustki, metabolizm węglowodanów oraz rozwój układu kostnego i gospodarkę mineralną. Ze względu na częste niedobory sugeruje się, by kobiety w ciąży stosowały suplementację najpóźniej od początku drugiego trymestru, a najlepiej od początku ciąży.
Czy suplementować?

Kolejne badania pokazują, że witamina D jest niezwykle istotna dla prawidłowego funkcjonowania i utrzymania organizmu w zdrowiu. Na pewno potrzeba jeszcze wielu badań, które wyjaśnią zależności pomiędzy niedoborem cholekalcyferolu a zapadalnością na poszczególne choroby. Jednak dotychczasowe wyniki są na tyle przekonujące, że warto zadbać o właściwą podaż witaminy D w diecie. Jeżeli nie jest to możliwe, szczególnie w miesiącach z małą ilością słońca, warto zastosować preparaty witaminy D3.

Tabela. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D.

Grupa Dzienna dawka witaminy D
Noworodki i niemowlęta
(od 1. dnia życia, niezależnie
od sposobu karmienia)
Do 6. m.ż. 400 IU (10 μg), od 6. m.ż. 400-600 IU (10-15 μg)
Dzieci i młodzież (1-18 r.ż.) w zależności od masy ciała 600-1000 IU (15-25 μg) w miesiącach od września do kwietnia lub cały rok, jeżeli ekspozycja na słońce jest niedostateczna
Dorośli i seniorzy w zależności
od masy ciała
800-2000 IU (20-50 μg) w miesiącach od września do kwietnia lub cały rok, jeżeli ekspozycja na słońce jest niedostateczna. U seniorów powyżej 65. r.ż. – suplementacja cały rok ze względu na obniżoną syntezę witaminy D
Kobiety ciężarne
i karmiące piersią
1500-2000 IU (37,5-50 μg). Suplementacja powinna być rozpoczęta jak najszybciej po stwierdzeniu ciąży, poziom kalcydiolu we krwi powinien być mierzony i utrzymywany na poziomie 30-50 ng/ml (75-125 nmol/l)
Przedwcześnie urodzone noworodki 400-800 IU (10-20 μg) aż do uzyskania wieku skorygowanego 40. tygodni, później suplementacja jak u niemowląt
Otyłe dzieci i otyła młodzież 1200-2000 IU (30-50 μg) od września do kwietnia lub cały rok, gdy niedostateczna ekspozycja na słońce
Otyli dorośli i otyłe osoby starsze 1600-4000 IU (40-100 μg) cały rok w zależności od stopnia otyłości. Zalecana jest dodatkowa racjonalna ekspozycja na światło słoneczne
Pracownicy nocnych zmian i osoby ciemnoskóre 1000-2000 IU (25-50 μg) przez cały rok

Bibliografia

  1. Małgorzata Sobstyl, Joanna Tkaczuk-Włach, Jacek Sobstyl, Grzegorz Jakiel: „Witamina D – moda czy rzeczywiste korzyści?”; Przegląd menopauzalny 4/2013, 363-367
  2. Zygmunt Zdrojewicz, Ewa Chruszczewska, Michał Miner: „Wpływ witaminy D na organizm człowieka”; © Borgis – Medycyna Rodzinna 2/2015, s. 61-66
  3. Elżbieta L. Anuszewska: „Nowe spojrzenie na witaminę D”; Gazeta Farmaceutyczna 02/2011, 32-35
  4. Beata M. Gruber: „Fenomen witaminy D”; Postepy Hig Med Dosw (online), 2015; 69: 127-139
  5. Witold Kołłątaj, Barbara Kołłątaj, Maria Klatka, Katarzyna Wrzołek, Aleksandra Krzewska: „Witamina D – rekomendacje czy też konieczność indywidualizacji dawek?”; Endokrynol. Ped. 2015.14.1.50.11-21
  6. Bogna Grygiel-Górniak, Mariusz Puszczewicz: „Witamina D – nowe spojrzenie w medycynie i reumatologii”; Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 359-368
  7. Joanna Misiorowska, Waldemar Misiorowski: „Rola witaminy D w ciąży”; Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 12, 2014
  8. Jerzy Wicha: „Droga po słońce. Wczesna historia witaminy D”; Wiadomości Chemiczne 2012, 66, 7-8
  9. Karolina Wódz, Ewa Brzezińska-Błaszczyk: „Katelicydyny-endogenne peptydy przeciwdrobnoustrojowe”; Postępy Biochemii 61 (1) 2015, 93-101
4.5/5 - (251 votes)

Nikt nie pyta Cię o zdanie, weź udział w Teście Zaufania!

To 5 najczęściej kupowanych leków na grypę i przeziębienie. Pokazujemy je w kolejności alfabetycznej.

ASPIRIN C/BAYER | FERVEX | GRIPEX | IBUPROM | THERAFLU

Do którego z nich masz zaufanie? Prosimy, oceń wszystkie.
Dziękujemy za Twoją opinię.

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH