Dlaczego warto się szczepić?

Szczepienia są tanim i skutecznym sposobem zapobiegania grypie. Mają one na celu wytworzenie tzw. trwałej indywidualnej odporności adaptacyjnej organizmu wobec określonego drobnoustroju. Długie utrzymywanie się tej odporności jest możliwe dzięki istnieniu tzw. komórek pamięci immunologicznej.

Niemal każdego roku w miesiącach zimowych dopada nas epidemia grypy. Zwykle dzieje się to w okresie od listopada do kwietnia, przy czym w Polsce szczyt zachorowań przypada na czas od stycznia do marca. W obliczu tak dużego zagrożenia wynikającego z możliwości zachorowania na tę grośną i bardzo zaraśliwą chorobę, jak również wystąpienia ciężkich powikłań pogrypowych, zagadnienie immunoprofilaktyki wydaje się mieć zasadnicze znaczenie.

Wirusy grypy
Istnieją trzy rodzaje grypy: sezonowa – atakująca co roku w sezonie zimowym, ptasia – atakująca głównie dzikie i domowe ptactwo, oraz pandemiczna – występująca co kilkadziesiąt lat na skutek reasortacji wirusa ludzkiej i ptasiej grypy.

Grypę wywołują wirusy z rodziny Orthomyxoviridae. Spośród trzech podstawowych typów wirusa za sezonowe zachorowania u ludzi odpowiedzialne są typy A (ok. 2/3 wszystkich zakażeń) oraz B. Na podstawie swoistości antygenowej białek powierzchniowych – hemaglutyniny (H), która mieści się na powierzchni wirionów i umożliwia połączenie z kwasem sjalowym, oraz neuraminidazy (N), warunkującej uwalnianie wirionów zakażających kolejne komórki gospodarza – wirusy grypy A dzieli się na podtypy (najczęściej spotykane u ludzi to: H1N1, H3N2 oraz H1N2). Wśród wirusów B (atakujących tylko ludzi) nie wyróżnia się podtypów.

Wirusy grypy, szczególnie typ A, podlegają częstym mutacjom punktowym, skutkującym zmianami antygenowymi, a w konsekwencji powstaniem nowych wariantów wirusa (zjawisko to nazywa się przesunięciem antygenowym). Możliwe są również tzw. skoki antygenowe, które występują rzadziej i są wynikiem wymiany całych segmentów RNA. Wynikające z nich niebezpieczeństwo związane jest z możliwością powstania całkiem nowych, nieznanych dotychczas podtypów wirusa. Ze względu na częstość mutacji zachodzących wśród wirusów grypy, konieczne jest aktualizowanie składu szczepionek co roku.

Wirusy rozwijają się szybko, mają dużą łatwość mutacji w organizmie chorego oraz wykazują efekt cytotoksyczny – z tego powodu opracowanie chemioterapii przeciwwirusowej jest bardzo trudne.

Najlepszym sposobem na walkę z grypą jest zapobieganie zachorowaniom. Podstawową metodę stanowią szczepienia ochronne. Ich skuteczność sięga 70-90 proc.

Rodzaje szczepionek
Biorąc pod uwagę rodzaj antygenu, w grupie szczepionek przeciwgrypowych wyróżnia się szczepionki żywe, zawierające atenuowane, czyli pozbawione zjadliwości drobnoustroje, a także szczepionki inaktywowane, które zawierają zabite drobnoustroje.

W Polsce dotychczas zarejestrowane zostały tylko szczepionki inaktywowane, a wśród nich szczepionki inaktywowane z rozszczepionym wirionem (Vaxigrip, Fluarix, Begrivac) oraz szczepionki podjednostkowe, zawierające izolowane antygeny powierzchniowe – hemaglutyninę i neuraminidazę (Influvac, Fluvirin).

Obecnie stosuje się głównie szczepionki poliwalentne (złożone), które zawierają antygeny więcej niż jednego typu wirusa. W przypadku inaktywowanych szczepionek przeciwgrypowych mamy do czynienia z preparatami trójwalentnymi (zawierają dwa szczepy wirusa typu A oraz jeden szczep wirusa typu B). Warto podkreślić, że zalecana dawka szczepionki oraz schemat szczepienia zależy od wieku pacjenta.

O czym powinien wiedzieć pacjent?
Z punktu widzenia osoby sprawującej opiekę nad pacjentem ważne jest, by poinformować go, iż szczepienia zabezpieczają jedynie przed grypą, a nie wszystkimi infekcjami układu oddechowego. W praktyce nagminne jest stawianie diagnozy (w tym samodiagnozowanie) w kierunku grypy tylko na podstawie objawów klinicznych. Niejednokrotnie myli się grypę z przeziębieniem. Tymczasem, aby jednoznacznie określić śródło choroby, konieczne jest zastosowanie laboratoryjnych metod diagnostycznych, pozwalających na wykrycie obecności wirusa w makroorganizmie (hodowle wirusów, badania serologiczne, testy antygenowe, techniki PCR służące amplifikacji materiału genetycznego wirusa, testy immunofluorescencyjne).

Po podaniu dawki szczepionki możliwe jest wystąpienie objawów rzekomogrypowych, ponieważ hemaglutynina i neuraminidaza zawarte w szczepionce mogą taki efekt wywołać, jednak poważne skutki uboczne lub niepożądane odczyny poszczepienne występują bardzo rzadko. Warto podkreślić, że po szczepieniu przeciw grypie nie można zachorować na grypę. Szczepienia są zasadne w całym okresie epidemicznym – nawet wówczas, gdy wystąpiły już pierwsze zachorowania na grypę w otaczającej społeczności.

Leki przeciwwirusowe
Obecnie jako leki przeciw wirusowi grypy stosuje się przede wszystkim inhibitory neuraminidazy (oseltamiwir, zanamivir), ze względu na działania niepożądane leki pierwszej generacji (amantadyna, rimantadyna) nie są stosowane w pierwszym rzucie.

Zgodnie ze wskazówkami amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP) leki stosowane w profilaktyce nie powinny zastępować szczepień – mogą jedynie stanowić ich uzupełnienie. Zresztą ze względu na stosunkowo wysoki koszt terapii lekami przeciwwirusowymi w porównaniu z ceną szczepionki, jak również możliwością wzrostu szczepów opornych, wydaje się niecelowe stosowanie tych leków bez specjalnych wskazań.

#Kto powinien się szczepić?

• dzieci w wieku 6-23 miesięcy
• dzieci i młodzież do 18. roku życia leczone przewlekle kwasem acetylosalicylowym, u których wraz z zachorowaniem na grypę zwiększa się ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a
• opiekunowie dzieci w wieku do 59. miesiąca życia
• kobiety zamierzające zajść w ciążę w czasie nadchodzącego sezonu epidemicznego
• chorzy na przewlekłe choroby układu sercowo-naczyniowego lub oddechowego, w tym astmatycy
• pacjenci cierpiący na choroby metaboliczne, choroby nerek, niedobory odporności
• pracownicy służby zdrowia i domów opieki
• osoby w wieku powyżej 55 lat, ze szczególnym naciskiem na 65-latków i starszych

Konsultacja medyczna:
dr n. med. Paweł Grzesiowski
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Zakład Profilaktyki Zakażeń i Zakażeń Szpitalnych (ZPZ)

Bibliografia dostępna u autorki