Alergiczny nieżyt nosa

Alergiczny nieżyt nosa może mieć przebieg sezonowy lub całoroczny. Te dwie postacie różnią się między sobą zarówno czynnikami etiologicznymi, jak i objawami klinicznymi.

Za występowanie sezonowego alergicznego nieżytu nosa odpowiedzialne są przede wszystkim pyłki roślin roznoszone przez wiatr. Źródłami alergenów są drzewa liściaste, trawy, zboża i chwasty. W Polsce sezon pylenia rozpoczyna się w lutym lub marcu kwitnieniem olchy i leszczyny, a kończy jesienią.

W patogenezie nieżytu całorocznego główną rolę odgrywają roztocze kurzu domowego, jak również grzyby (zwłaszcza pleśnie), naskórek i odchody zwierząt oraz liczne alergeny zawodowe.

Alergia, czyli stan zapalny
W świetle obecnej wiedzy alergia zaliczana jest do stanów zapalnych. Proces rozpoczyna aktywacja tzw. komórek tucznych zależna od przeciwciał IgE. W jej wyniku uwalniane są liczne mediatory (związki chemiczne powodujące charakterystyczne dla alergii zmiany w błonie śluzowej) zmagazynowane w ziarnistościach komórkowych. Do najważniejszych mediatorów należą: histamina, czynniki chemotaktyczne dla granulocytów kwasochłonnych, obojętnochłonnych oraz wiele enzymów o złożonej budowie. Działanie mediatorów polega na rozszerzeniu naczyń krwionośnych, a enzymy wpływają destrukcyjnie na błonę śluzową, powodując m.in. przerwanie ciągłości nabłonka, a tym samym głębsze wnikanie antygenów. W wyniku tego dochodzi do obrzęku błony śluzowej, przekrwienia oraz upośledzenia jej funkcji. Objawia się to niedrożnością nosa, wodnistym lub śluzowym katarem, a także świądem i kichaniem. Pojawiają się również objawy zapalenia spojówek w postaci łzawienia, obrzęku i świądu powiek. W nieżycie całorocznym świąd i łzawienie są mniej nasilone, a dominującym objawem jest zatkanie nosa z obecnością śluzowej wydzieliny w przewodach nosowych.

Dolegliwości te obniżają komfort życia i w znacznym stopniu wpływają negatywnie na ogólną kondycję i samopoczucie chorego. Następstwem alergicznego zapalenia są nie tylko powikłania związane z lokalizacją procesu patologicznego (zapalenie zatok przynosowych, nieżyty trąbek słuchowych i stany zapalne ucha środkowego), ale również zaburzenia mające wpływ na funkcjonowanie całego organizmu ludzkiego (upośledzenie koncentracji, zmęczenie, zaburzenia rytmu snu, bóle głowy wpływające na stan emocjonalny chorych).

Jak rozpoznać wroga?
Niezwykle istotne dla skutecznego leczenia alergicznych nieżytów nosa jest zidentyfikowanie czynników sprawczych choroby, czyli alergenów. Wywiad i badanie przedmiotowe powinny być uzupełnione dodatkowymi, dobranymi indywidualnie do pacjenta, badaniami diagnostycznymi. Jest to konieczne ze względu na znaczne podobieństwo objawów klinicznych w nieżytach nosa o różnej etiologii oraz liczne czynniki mogące wpływać na stan błony śluzowej nosa.

Testy skórne stanowią podstawową metodę w rozpoznawaniu alergii. Polegają one na wprowadzeniu przez nakłucie pod skórę substancji zawierających alergeny. Reaktywność skóry jest bardzo zróżnicowana i aby uniknąć fałszywie dodatnich lub ujemnych reakcji, należy oprócz alergenu zastosować tzw. próbę dodatnią (histamina) i ujemną (rozpuszczalniki stosowane do konserwacji alergenów w zestawach do wykonywania testów). O dodatniej reakcji świadczy obecność tzw. bąbla pokrzywkowego z towarzyszącym zaczerwienieniem i świądem.

Na wynik testów może mieć wpływ wiele czynników, np. przyjmowanie leków antyhistaminowych, sterydów, a nawet wiek chorego (odpowiedź mniej wyraźna u osób starszych). Cennym badaniem w takich przypadkach jest oznaczenie tzw. swoistych IgE w surowicy krwi. Skuteczność i czułość tej próby jest oceniana na ponad 85 proc.

Postawienie właściwej diagnozy oraz szybkie wdrożenie leczenia pozwala na uniknięcie powikłań związanych z zaburzeniami drożności górnych dróg oddechowych, wpływa na poprawę samopoczucia i stanu psychicznego chorych.

Leczenie przyczynowe
Leczenie alergicznych nieżytów nosa można podzielić na przyczynowe i objawowe. Leczenie przyczynowe obejmuje eliminację alergenów i immunoterapię. Eliminacja alergenu jest metodą najprostszą, choć nie zawsze możliwą. Polega na usunięciu czynnika wywołującego chorobę z otoczenia pacjenta. Całkowita eliminacja jest możliwa w przypadku uczulenia na przykład na sierść zwierząt czy pierze. Przy uczuleniu na pyłki roślin lub roztocze pozostają jedynie działania mające na celu ograniczenie ekspozycji na alergeny. Sprzyja temu pozostawanie w domu w czasie wysokich stężeń pyłków, filtry powietrza w domu czy samochodzie, a przy uczuleniu na roztocze odpowiednie umeblowanie i higiena pomieszczeń mieszkalnych.

Immunoterapia polega na podawaniu wzrastających dawek alergenu (podskórnie lub doustnie), co prowadzi do wytworzenia tolerancji i podwyższenia progu wrażliwości na alergeny. Metoda ta niesie pewne niebezpieczeństwo wystąpienia groźnych dla życia uogólnionych reakcji anafilaktycznych, szczególnie przy stosowaniu dużych dawek antygenu w szczepionce (małe dawki nie zawsze są skuteczne).

Leczenie objawowe
W leczeniu objawowym stosuje się wiele grup leków o różnych mechanizmach działania. Leki antyhistaminowe ograniczają działanie histaminy – ważnego mediatora wydzielanego przez komórki tuczne. Ich stosowanie łagodzi przede wszystkim takie objawy, jak: świąd, kichanie, wodnista wydzielina z nosa, mniej wpływając na stan drożności przewodów nosowych.

Stabilizatory błon komórkowych, np. kromoglikan dwusodowy i jego pochodne, działają miejscowo w obrębie błony śluzowej nosa. Sterydy znajdują zastosowanie zarówno jako leki podawane miejscowo, jak i w uzasadnionych przypadkach ogólnie. Skutecznie łagodzą objawy nieżytu alergicznego. Przy stosowaniu miejscowym są one bezpieczne, gdyż wchłaniają się z błony śluzowej do krwi, a po wniknięciu do krwiobiegu są szybko rozkładane.

Alergia kosztuje
Należy wspomnieć o kosztach, jakie ponoszą chorzy z alergią, ich rodziny oraz całe społeczeństwo. Na przykład w Stanach Zjednoczonych co roku wydaje się około 2 miliardów dolarów na leczenie chorych na sezonowy i całoroczny nieżyt nosa. W Polsce nie prowadzono do tej pory analiz finansowych w tym zakresie.