Zapalenie ucha środkowego u dzieci

Ostre zapalenie ucha środkowego jest jedną znaj powszechniejszych chorób zapalnych u dzieci, najczęstszą przyczyną niedosłuchu w wieku dziecięcym i najczęstszym wskazaniem do antybiotykoterapii.
Ze względu na ryzyko pojawienia się powikłań oraz na brak skutecznych metod zapobiegania uważa się je za jeden z najważniejszych problemów współczesnej laryngologii wieku dziecięcego.

Szczyt zachorowań na zapalenie uszu u dzieci przypada pomiędzy 6. a 18. miesiącem życia i znacznie spada po 7. roku życia. Jest to choroba infekcyjna, wywoływana przez bakterie lub wirusy. W90 proc. przypadków powoduje ją jeden szczep bakteryjny. Najczęściej chorują dzieci w wieku niemowlęcym i przedszkolnym. Do czynników podwyższonego ryzyka zachorowania należą: męska płeć, sztuczne karmienie, uczęszczanie do żłobka lub przedszkola. Podkreśla się także znaczenie narażenia na dym tytoniowy, złych warunków socjalno ekonomicznych, alergii, występowania ostrego zapalenia ucha wśród rodzeństwa lub rodziców w dzieciństwie, zaburzenia układu odpornościowego, nieprawidłowości anatomicznych, tj. wady zgryzu czy rozszczep podniebienia. Dzieci ze środowisk miejskich chorują znacznie częściej od swoich rówieśników z małych miasteczek i wsi. Wynika to z mniejszego niż w ośrodkach wielkomiejskich zanieczyszczenia środowiska, mniejszego zagęszczenia ludności, częstszego przebywania dzieci na świeżym powietrzu, a także zdrowszego sposobu odżywiania.

Trąbka Eustachiusza
Zapalenie ucha jest ściśle związane z niewydolnością i nie prawidłowym funkcjonowaniem trąbki słuchowej Eustachiusza. Łączy ona ucho środkowe z częścią nosową gardła. Jej długość u noworodka wynosi średnio 17,5 mm, podczas gdy u osoby dorosłej 35 mm. U dzieci trąbka słuchowa jest szersza i przebiega bardziej poziomo niż u dorosłego. Mniej więcej do 2. roku życia, ujście gardłowe jest stale niedomknięte, mówimy o tzw. „ziejącej” trąbce. U osoby dorosłej zaś ujście jest stale zamknięte – otwiera się tylko podczas połykania, kichania czy ziewania. Taka budowa trąbki Eustachiusza u dziecka sprawia, że infekcje łatwiej przenikają z jamy ustnej, gardła czy nosa poprzez trąbkę do ucha. Spełnia ona bowiem rolę wentyla bezpieczeństwa, oddzielającego noso gardło, będące rezerwuarem drobnoustrojów chorobotwórczych, od względnie sterylnego ucha środkowego. Objawy u niemowląt zapalenie ucha może początkowo nie dawać żadnych objawów. Często są one tak mało charakterystyczne, że rodzice długo nie potrafią zorientować się, co dziecku dolega. Gdy dziecko staje się niespokojne, nie chce ssać piersi czy butelki, płacze, to można podejrzewać, że jest to spowodowane bólem zainfekowanego ucha. Zwykle pojawia się też: podwyższona temperatura ciała, złe samopoczucie,brak apetytu, niepokój, biegunka i wymioty. Dzieci niejednokrotnie reagują na pojawiającą się chorobę biegunką i wymiotami. Dzieje się tak dlatego, że ich przewód pokarmowy jest jeszcze niedojrzały, a tym samym szczególnie wrażliwy na każdy stan zapalny organizmu. Zwykle im mniejsze dziecko,tym objawy są bardziej nasilone. Chore dziecko staje się bardzo drażliwe i gorzej słyszy. Do jego ucha docierają bowiem przytłumione dźwięki, ponieważ błona bębenkowa nie może wykonywać prawidłowych drgań.

Leczenie
Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego zależy od fazy, nasilenia objawów i stanu ogólnego chorego. Tradycyjnie, przy pierwszych oznakach bólu ucha, stosuje się leki przeciw bólowe i przeciw gorączkowe.

Zasadniczym elementem leczenia jest przywrócenie prawidłowej funkcji trąbki słuchowej,która niedrożna wstanie zapalnym nie zapewnia wentylacji ucha środkowego i odpływu nagromadzonej w uchu środkowym wydzieliny. Dlatego leczenie musi uwzględniać preparaty działające przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, także zaleca się podawanie tzw. mukolityków, upłynniających wydzielinę śluzową oraz płukanie nosa roztworem soli fizjologicznej. Z powodu dużej efektywności i szybkości działania w stanach zapalnych błony śluzowej nosa i trąbki słuchowej stosowana jest grupa leków nazywanych adrenomimetykami, wśród nich popularne krople do nosa zawierające oksymetazolinę. Powoduje ona zniesienie obrzęku i poszerzenie jamy nosowej, światła trąbki słuchowej. Należy jednak pamiętać,że jeśli stosuje się ją zbyt długo,tzn. dłużej niż 4dni, jej działanie obkurczające staje się coraz mniejsze i coraz krótsze, a nawet wywołuje obrzęk błony śluzowej. Dlatego w stosowaniu adrenomimetyków konieczne jest zachowanie ostrożności, szczególnie u dzieci. Podobne zalecenia dotyczą innej grupy leków, o zbliżonym działaniu – sympatykomimetyków, dostępnych w formie doustnej (np. efedryna, pseudoefedryna). Zastosowanie leków przeciwbakteryjnych jest bardzo ważnym elementem terapii.

Uważa się, że podanie ich jest wskazane w fazie bakteryjnej choroby, tzn. po 13dniach nieustępowania bądź narastania objawów. Sukces terapeutyczny zależy przede wszystkim od właściwego doboru antybiotyku i jego dawki. Musi on charakteryzować się wysoką aktywnością wobec bakterii najczęściej wywołujących ostre zapalenie ucha. Podkreślanymi zaletami są: minimalne działania niepożądane, wygodne dawkowanie, dogodna postać leku i niska cena. U małych dzieci, wymiotujących, ze znacznie nasilonymi dolegliwościami należy wdrożyć antybiotyko terapię dożylnie. W przypadku znacznego uwypuklenia błony bębenkowej, związanego z nagromadzeniem wydzieliny w uchu środkowym, niezbędnym staje się wykonanie tzw. paracentezy, czyli nacięcia błony bębenkowej. Chroni to przed jej przerwaniem i umożliwia odpływ wydzieliny.

Powikłania
Po przebyciu ostrego zapalenia ucha środkowego może niekiedy dojść do powstania niekorzystnych następstw, zwłaszcza wysiękowego zapalenia ucha,prowadzących do rozwoju niedosłuchu. Nieleczone, bądź źle prowadzone leczenie zapalenia ucha, grozi wystąpieniem powikłań. Ich częstość jest dzisiaj zdecydowanie mniejsza, a to ze względu na możliwość zastosowania antybiotykoterapii.

Profilaktyka
Ostatnio wiele uwagi poświęca się zapobieganiu ostrym zapaleniom ucha środkowego. Pewne nadzieje wiąże się ze szczepieniami ochronnymi. Podaje się preparaty w formie do nosowej, doustnej oraz w postaci zastrzyków domięśniowych. Profilaktyka może polegać także na prowadzeniu szczepień ochronnych przeciwko grypie w okresie jesiennym. Wykazano, że w okresie epidemii grypy, u dzieci szczepionych, o 1/3 spada liczba zachorowań na zapalenie ucha.

#Czy wiesz, że…

• Przy pierwszych oznakach bólu ucha można wykonać kompres rozgrzewający, przykładając na natłuszczone ucho gazę lub watę nasączoną roztworem spirytusowym.
• Palenie papierosów w obecności dziecka zwiększa częstość zapadania na choroby dróg oddechowych i ucha środkowego.
• Upośledzenie słuchu w nieleczonym, wysiękowym zapaleniu ucha środkowego może prowadzić do zaburzeń rozwoju mowy dziecka.