Zapalenie spojówek

Choć zapalenie spojówek zwykle nie jest groźne i ustępuje samoistnie, nie należy go lekceważyć. Nieleczone może prowadzić do wielu powikłań, łącznie z utratą wzroku. Dlatego wszelkie niepokojące objawy pacjent powinien skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu lub okulistą.

Popularne przysłowie mówi, że oczy są zwierciadłem duszy. Odbijają się w nich wszystkie emocje, smutki i radości dnia codziennego. Dawniej uważano, że można z nich wyczytać także aktualne i przyszłe schorzenia całego organizmu (przy zastosowaniu metody zwanej irydologią). Dziś wiemy, że takie badania są całkowicie nieskuteczne. Na podstawie wyglądu oczu można jednak rozpoznać wiele dolegliwości ich samych. Zaczerwienione, podrażnione i spuchnięte powieki to najczęstsze objawy zapalenia spojówek.

Objawy
Spojówka to przeźroczysta błona wyściełająca wnętrze powieki oraz większą część oka. Jej podrażnieniu towarzyszą zaczerwienienie, przekrwienie i silne łzawienie. Wyróżnia się trzy główne rodzaje zapalenia spojówek: bakteryjne, wirusowe oraz alergiczne.

Infekcja bakteryjna jest najczęściej wywoływana przez paciorkowce lub gronkowce. Zwykle atakuje tylko jedno oko, ale może być przeniesiona także na drugie. Podrażnieniu towarzyszą uczucie piasku pod powieką oraz obfita żółtawa wydzielina. Przy wirusowym zapaleniu spojówek pojawia się wodnista wydzielina, a stan zapalny mija samoistnie po kilku dniach. Alergiczne zapalenie spojówek atakuje jednocześnie oboje oczu. Charakterystyczne jest też swędzenie i silna opuchlizna brzegów powiek i spojówek. Ten typ zapalenia może pojawiać się sezonowo lub całorocznie. Może być związany z uczuleniem na pyłki, atopią lub reakcją na substancje chemiczne w kosmetykach, np. tuszach do rzęs.

Profilaktyka
Zapaleniu spojówek można skutecznie zapobiegać poprzez odpowiednią higienę oczu. Powinno się je chronić przed szkodliwymi czynnikami, np. chlorowaną wodą czy silnym promieniowaniem słonecznym. Aby zapobiec przenoszeniu bakterii i wirusów, nie należy dotykać oczu. Pomocne jest również częste mycie rąk, w szczególności jeśli ma się kontakt z osobami z zapaleniem spojówek. Należy również często prać ręczniki i stosować je tylko do osobistego użytku.
O ile to możliwe, warto unikać klimatyzowanych pomieszczeń – sprzyjają przesuszaniu i podrażnieniu spojówki, a także mogą być źródłem zarodników grzybów wywołujących alergię. Podczas długotrwałej pracy przed komputerem warto stosować preparaty nawilżające.

Co kilka miesięcy dobrze jest wymieniać wszystkie kosmetyki stosowane na twarz (w szczególności na okolice oczu). Jeśli któryś z nich wywoła reakcję alergiczną, należy natychmiast zaprzestać jego aplikacji. Podobnie należy postąpić w przypadku płynów do soczewek kontaktowych, które powinny być stosowane wyłącznie zgodnie z zaleceniami producenta. Aby zapobiec alergicznemu zapaleniu spojówek, należy w miarę możliwości unikać czynnika alergizującego. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób uczulonych na pyłki traw – gdy komunikaty o stężeniu pyłków są niesprzyjające, raczej nie powinny wychodzić na dwór. Uczulenie na roztocza będzie mniej uciążliwe, jeśli z domu zostaną usunięte dywany, wykładziny oraz tapicerowane meble. Zalecane jest też odkurzanie specjalnym odkurzaczem z filtrem.

Leczenie bez interwencji lekarskiej
Jeśli objawy nie są zbyt nasilone, można polecić pacjentowi preparaty dostępne bez recepty. Obecnie odchodzi się już od domowych metod łagodzenia stanów zapalnych. Dyskusyjne jest stosowanie naparów z rumianku pospolitego – choć jest on pomocny w łagodzeniu stanu zapalnego, może uczulać. Alergiczne zapalenie spojówek łagodzą chłodne okłady i przemywanie oka roztworem płynu fizjologicznego, który wspomaga wymywanie alergenów.

Bez recepty dostępne są głównie krople nawilżające z hialuronianem sodu, dekspantenolem i polisacharydami. Często zawierają działający przeciwbakteryjnie chlorek benzalkoniowy. Dość skuteczne są preparaty z tetryzoliną i nafazoliną, które przeciwdziałają przekrwieniu spojówek i zmniejszają stan zapalny. Ich długotrwale stosowanie może jednakże spowodować dalsze podrażnienia, a przy szybkim odstawieniu – tzw. efekt z odbicia (nagłe pogorszenie stanu spojówek i powrót wszystkich uprzednio występujących objawów). Bez recepty dostępne są także krople z chlorowodorkiem antazoliny lub kromoglikanem, zalecane w szczególności przy alergicznym zapaleniu spojówek, oraz doustne przeciwhistaminowe preparaty OTC z cetyryzyną lub loratadyną. Należy jednakże ostrzec pacjenta o ich możliwych działaniach niepożądanych, takich jak senność i osłabienie koncentracji. Przy alergii pomocne może być także profilaktyczne stosowanie preparatów z witaminą C, rutyną i kwercetyną, które wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, co ogranicza przenikanie alergenów.

Właściwe leczenie
Jeśli objawy zapalenia spojówek się nasilają lub nie ustępują po 4-5 dniach, konieczna jest konsultacja lekarska. Zaniepokoić powinny takie symptomy, jak pojawienie się w pobliżu oczu czerwonych grudek lub pęcherzyków, zaburzenia widzenia lub żółtawa ropna wydzielina. Bezwzględnego leczenia wymaga też przewlekłe zapalenie spojówek, nawet o niewielkim nasileniu. Może ono bowiem doprowadzić do uszkodzenia wzroku w wyniku wirusowego zakażenia rogówki.

Po rozpoznaniu zapalenia bakteryjnego lekarz może zalecić wykonanie posiewu oraz przepisać odpowiedni antybiotyk lub sulfonamidy w postaci kropli bądź maści. Stosowane są m.in. preparaty z gentamycyną, neomycyną, ofloksacyną lub moksyfloksacyną. Ważne jest, aby podczas aplikacji preparatów nie dotykać bezpośrednio spojówek, ponieważ może to spowodować wtórne nadkażenie i wydłużyć czas leczenia.

Nawracające alergiczne zapalenie spojówek może wymagać leczenia odczulającego. Polega ono na długotrwałym dostarczaniu alergenu, początkowo w niewielkich, stopniowo zwiększanych dawkach. Niestety nie u wszystkich chorych jest to skuteczne. Objawowo stosuje się także doustne preparaty przeciwhistaminowe lub, przy silniejszych objawach, kortykosteroidy (np. 0,5% krople z deksametazonem). Należy pamiętać, że kortykosteroidy nie powinny być stosowane przy wielobrodawkowym zapaleniu spojówek, gdyż sprzyjają powstawaniu owrzodzeń.

Samodzielne stosowanie rumianku lub preparatów przeciwhistaminowych przez pacjenta może uniemożliwić prawidłowe zdiagnozowanie przyczyn zapalenia spojówek. O ich użyciu należy poinformować lekarza już na początku wizyty.

Jeśli zapalenie spojówek pojawi się po powrocie z Azji lub Afryki, konieczna jest jak najszybsza konsultacja lekarska, ponieważ mogło dojść do zakażenia chlamydiami lub pasożytami. Chlamydie mogą wywołać chorobę zwaną jaglicą, która prowadzi do ślepoty. W Europie chlamydie nie występują już od kilkudziesięciu lat.