Wszawica głowowa

Według danych Głównego Inspektoratu Sanitarnego, w 2008 roku na wszawicę zachorowało w Polsce tysiąc osób. To ponad trzykrotnie więcej niż w roku 2006. Rzeczywista skala problemu jest jednak znacznie większa, gdyż podana statystyka obejmuje tylko przypadki zgłaszane do sanepidu, a to się zdarza niezwykle rzadko.

Zazwyczaj pojedyncze przypadki wszawicy są skutecznie tłumione, gdyż jest to wciąż temat bardzo wstydliwy. Większość społeczeństwa ma przekonanie, że jest to choroba wyłącznie ludzi brudnych, zaniedbujących higienę, podczas gdy obecnie wszawica atakuje kraje cywilizowane, dobrze rozwinięte.

Nie ma dokładnych danych na temat skali wszawicy wśród dzieci i młodzieży szkolnej w Polsce. Odpowiedzialność sprawdzania czystości głowy dzieci spoczywa na rodzicach, gdyż od roku 2003 higienistki szkolne nie mają prawa tego robić bez wyraźnej prośby opiekunów. Rodzice natomiast, po rozpoznaniu wszawicy, zajmują się tylko wyleczeniem własnego dziecka. Nie jest to właściwe postępowanie, bowiem tylko wspólne leczenie wszystkich zainfekowanych dzieci może doprowadzić do skutecznej eradykacji pasożyta. Działanie w pojedynkę jest w tym wypadku bezcelowe, gdyż prowadzi do nawrotów wszawicy.

Jak rozpoznać wszawicę?
Wesz głowowa (Pediculus humanus capitis) żywi się wyłącznie krwią i zasiedla owłosioną skórę głowy człowieka. Pasożyt ma trzy pary odnóży i średnio 1-3 mm długości. Jego jedynym sposobem poruszania się jest pełzanie, stąd roznosi się najczęściej przez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Innym źródłem zarażenia się jest używanie tych samych ręczników, nakryć głowy, grzebieni co osoba zainfekowana.

Wesz przytwierdza się pazurami do owłosionej skóry głowy i składa jaja zwane gnidami. Samica składa 5-6 jaj dziennie, które – dzięki kleistej wydzielinie gruczołów dodatkowych – przyczepiają się mocno do skóry tuż przy nasadzie włosów. Jaja są koloru białego, wyglądem przypominają łupież i bardzo trudno jest je usunąć. Po dziesięciu dniach z gnid wylęgają się larwy, które następnie przekształcają się w osobniki dorosłe. Żyją one około miesiąc i mają kolor złotobrązowy, podobne są do ziaren sezamu.

Obecnie większość ludzi zainfekowanych wszawicą, w stadium początkowym ma na skórze głowy nie więcej niż 10-20 osobników dorosłych. Tak mała liczba pasożytów jest bardzo trudna do wykrycia nieuzbrojonym okiem. Infestacja może być asymptomatyczna lub może towarzyszyć jej świąd skóry, szczególnie za uszami i z tyłu głowy, nad karkiem. Swędzenie skóry głowy może pozostać nawet po skutecznej eradykacji pasożyta, jako reakcja alergiczna na wszy.

Leczenie wszawicy
Nieleczona wszawica może prowadzić do zakażeń bakteryjnych, a w skrajnych przypadkach do zmian liszajowatych lub wręcz powikłań w postaci łysienia plackowatego. W celu wykrycia wesz, zaleca się dokładne czesanie zwilżonych włosów – od nasady aż po ich końce – specjalnym gęstym grzebieniem. Czynność należy powtarzać kilkakrotnie. Grzebień powinien mieć kolor kontrastujący z włosami, aby łatwiej było dostrzec pasożyty.

Wśród substancji leczniczych wykorzystywanych do zwalczania wszawicy, jest jednoprocentowy lindan – heksachlorowodorek benzenu, dostępny w postaci szamponu, emulsji, żelu, maści lub lotionu. Lek powinien być nałożony cienką warstwą na skórę głowy i pozostawiony na 8-12 godzin (na noc), a następnie dokładnie spłukany. W celu uniknięcia wystąpienia potencjalnych objawów neurotoksycznych, poleca się aplikację leku na osuszoną skórę. Nie należy stosować go bezpośrednio po kąpieli. Powinno się zachować środki ostrożności i nie dopuścić do kontaktu preparatu z oczami, ustami oraz uszkodzoną skórą. Kurację lindanem należy powtórzyć po 3-5 dniach.
Kolejnym preparatem do stosowania zewnętrznego jest jednoprocentowa permetryna w postaci żelu lub szamponu, która działa poprzez zmianę przewodnictwa nerwowego w organizmie wszy, prowadząc do jej porażenia.
Pomocny w zwalczaniu wszawicy jest również organiczny związek o nazwie malation. Zabija on 95 proc. organizmów dorosłych pasożyta.

Do zwalczania wszawicy stosuje się także roztwory dimetikonu. Dimetikon otacza wszy oraz ich jaja, uniemożliwiając im oddychanie, co prowadzi do śmierci osobników.

Skuteczne są też preparaty zawierające ziele ostróżki oraz kwas octowy. Ziele ostróżki zawiera silnie działające alkaloidy, w tym delfininę, które są toksyczne dla pasożyta.

Często konieczna jest jednoczesna kuracja u wszystkich domowników, gdyż łatwo o zainfekowanie innych członków rodziny poprzez stosowanie tych samych akcesoriów do włosów oraz ubrań. Gnidy nie są wrażliwe na działanie insektycydów. Konieczne jest więc przeprowadzenie powtórnej kuracji po 5-14 dniach, w celu zabicia osobników, które wykluły się z jaj po pierwszej aplikacji środka owadobójczego.

Lepiej zapobiegać
Najprostszą metodą zapobiegania wszawicy jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej. Przede wszystkim nie należy udostępniać nikomu przedmiotów własnych, takich jak: grzebienie i szczotki do włosów, ręczniki, czapki, szaliki, gdyż za ich pośrednictwem mogą się przenosić pasożyty z osób chorych na zdrowe. Drugą ważną regułą jest dbałość o włosy, staranne ich czesanie i sprawdzanie, czy nie ma widocznych gołym okiem białawych gnid lub brązowych osobników dojrzałych. Ponadto zaleca się ograniczanie kontaktów z włosami innych osób – jest to szczególnie ważne w przypadku małych dzieci, które podczas zabaw dotykają wzajemnie swoich głów. Dlatego warto sprawdzić stan włosów pociech po powrocie z kolonii i obozów, a także w ciągu roku szkolnego, raz w miesiącu, dokładnie kontrolować stan skóry głowy.