Udział farmaceuty w bezpiecznej farmakoterapii leków biopodobnych

Dla leków biopodobnych w momencie ich rejestracji brakuje danych o doświadczeniu klinicznym. Dlatego zamiana takiego leku na inny może powodować błędną ocenę bezpieczeństwa farmakoterapii.

Zadaniem ustawowym farmaceuty szpitalnego jest organizowanie zaopatrzenia szpitala w produkty lecznicze i wyroby medyczne. To farmaceuta zajmuje się gospodarką lekiem w szpitalu, przygotowuje załączniki do przetargów na leki, współdecyduje – jako członek Komitetu Terapeutycznego Szpitala – o asortymencie i ilości sprowadzanych leków. Głównym zadaniem Apteki Szpitalnej jest zapewnienie bezpiecznej i skutecznej farmakoterapii hospitalizowanym pacjentom poprzez analizę potrzeb szpitala i kosztów leczenia.

Na szczególną uwagę pod względem bezpieczeństwa stosowania zasługują leki biopodobne. Leki biopodobne nie są biofarmaceutykami generycznymi, ale nowymi, nieinnowacyjnymi produktami, które po rejestracji mają ograniczone dane kliniczne. Leki biopodobne „są podobne”, ale nie identyczne z oryginalnymi lekami. W związku z tym, w trakcie stosowania leku mogą pojawiać się rzadkie działania niepożądane, które powinny być zanotowane przez nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii.

W przypadku leków biopodobnych istotne jest zbieranie danych dotyczących bezpieczeństwa tych leków, ponieważ dotychczasowa kliniczna baza danych jest oparta na niewielkiej ilości pacjentów. Pracownicy ochrony zdrowia uczestniczący pośrednio lub bezpośrednio w farmakoterapii powinni mieć dostęp do wszystkich danych dotyczących leków biopodobnych, aby ich decyzje kliniczne były świadome.

Leki biopodobne nie są lekami generycznymi, czyli odpowiednikami oryginalnych produktów. Wytwarzanie generyków jest proste, bo drobnocząsteczkowe produkty zawierające identyczny skład chemiczny po badaniu biodostępności wykazują, iż właściwości farmakokinetyczne są w 20 proc. podobne do leku oryginalnego. Te leki traktujemy jako zamienniki. Automatyczna zamiana pozwala farmaceucie na wydawanie leków generycznych bez wiedzy i zgody lekarza zlecającego, a z drugiej strony na płynną gospodarkę lekiem. Zakup leków generycznych dla szpitala często pozwala na uzyskanie oszczędności. Farmaceuta nie powinien zasady zamienności stosować do leków o wąskim indeksie terapeutycznym, gdyż zamiana w tej grupie leków może zagrażać bezpiecznej farmakoterapii. Z obserwacji klinicznych potwierdza się zasadność stosowania antybiotyków jednego producenta, występujących w różnych dawkach i postaciach, a szczególnie antybiotyków w terapiach sekwencyjnych. Automatycznej zamiany nie możemy stosować w przypadku leków biopodobnych, które nie są generykami. Dla leków biopodobnych w momencie ich rejestracji brakuje danych o doświadczeniu klinicznym. W związku z tą sytuacją, zamiana leku biopodobnego na inny, może powodować błędną ocenę bezpieczeństwa farmakoterapii. Zamiana leku biopodobnego to zmiana postępowania klinicznego. Zarejestrowany lek biopodobny jest porównywalny z lekiem oryginalnym, ale nierównoważny terapeutycznie, różny pod względem skuteczności klinicznej i immunogenności.

Zakończenie okresu ochrony patentowej dla wielu leków oryginalnych jest powodem do badań i poszukiwania innych produktów biologicznych. Podczas skomplikowanych procesów technologicznych mogą powstawać izoformy leków biopodobnych. Szczególną uwagę należy zwrócić na leki z następujących grup farmakologicznych: czynniki pobudzające granulopoezę, epoetyny, interferony.

Epoetyny stosowane są u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Wszystkie produkty epoetyny mają sekwencję aminokwasów podobną do endogennej erytropoetyny, ale różnią się procesem wytwarzania, drogą podawania i schematem dawkowania, i nie uznaje się tych preparatów za leki wymienne. Mają różną farmakokinetykę i immunogenność.

Czasem niewielka zmiana (w przypadku erytropoetyny alfa było to usunięcie albuminy ludzkiej surowicy) może pociągnąć za sobą duże konsekwencje kliniczne. Stosowanie tego preparatu u pacjentów z niedokrwistością na tle przewlekłej choroby nerek, spowodowało powstawanie przeciwciał neutralizujących, a w konsekwencji wybiórczą czerwonokrwinkową aplazję szpiku (PRCA).

Kolejny problem to brak przeliczników dawek między preparatami erytropoetyny. Występowanie różnych zależności dawka – odpowiedź farmakodynamiczna może być przyczyną działań ubocznych, takich jak nadciśnienie tętnicze i powikłania zakrzepowe. Zasady automatycznej zamiany nie stosujemy wobec interferonów. Preparaty interferonu alfa mają różne wskazania. Interferon alfa 2a i alfa 2b mają podobną masę cząsteczkową, różnią się tylko jednym aminokwasem, ale między preparatami występują znaczne różnice kliniczne i nie uznaje się ich za preparaty wymienne.

Istnieją różnice pod względem częstości występowania przeciwciał neutralizujących. Komitet ds. Produktów Leczniczych Europejskiej Agencji Leków (Guideline on Similar Biological Medicinal Products) zastrzega, iż nie ma możliwości zagwarantowania, że lek biopodobny jest wymienny z lekiem referencyjnym. Dopiero poznanie wszystkich kwestii związanych z lekami biopodobnymi będzie gwarancją bezpiecznego stosowania. Leki biopodobne zapewniają szerszą dostępność w lecznictwie i zdecydowanie pozwolą na oszczędności finansowe.

W obecnej sytuacji lekarze klinicyści muszą mieć możliwość skutecznego monitorowania pacjentów otrzymujących biofarmaceutyki, oraz nadzorowanie farmakoterapii. Farmaceuta powinien zapewnić lekarzowi dostęp do wszystkich preparatów referencyjnych i biopodobnych, jak również charakterystykę produktu leczniczego, dostęp do istniejących wyników badań klinicznych wybranego leku, aby lekarz mógł racjonalnie dokonać wyboru terapii.

tekst:
mgr farm. Hanna Szoka
specjalista farmacji szpitalnej
mgr farm. Piotr Szoka
Apteka Szpitalna
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny
im. K. Dłuskiego w Białymstoku

Artykuł został opublikowany w czasopiśmie „Apteka Szpitalna”