Suplementacja w chorobie zwyrodnieniowej stawów część 2

Poprzednia część artykułu
Jednymi z najczęściej i najchętniej używanych substancji w zapobieganiu objawom choroby zwyrodnieniowej stawów, a także w łagodzeniu tych objawów, są siarczan glukozaminy oraz siarczan chondroityny. Stosowane są one powszechnie od co najmniej kilkunastu lat.

Początkowo preparaty zawierające siarczan glukozaminy oraz siarczan chondroityny miały status leków, natomiast dziś zdecydowana większość to suplementy diety. Jednak w dalszym ciągu pewna ich część funkcjonuje jako produkty lecznicze. Według mnie, jest tak raczej ze względów „historycznych”, niż racjonalnych. Niektóre preparaty, zarejestrowane dawno temu jako produkty lecznicze, utrzymują ten status do dziś, zaś zdecydowana większość tych, które pojawiły się później, posiada status suplementów. Cechuje je wysokie bezpieczeństwo stosowania i nieco sztuczne wydaje się ograniczenie dawek w niektórych suplementach poniżej najniższej dawki jednorazowej i dobowej występującej w produktach leczniczych.

Taką sytuację mamy także w naszym kraju, a już zupełnie dziwna jest klasyfikacja dostępności preparatów. Niektóre produkty lecznicze dostępne są wyłącznie na receptę, niektóre jako leki OTC, a reszta jako suplementy diety, mimo że w większości przypadków zalecana dawka dobowa jest taka sama. Bez względu na to, jaki jest status preparatu, mamy do czynienia z suplementacją substancjami naturalnie występującymi w chrząstce stawowej. Piśmiennictwo nie jest jednoznaczne i mimo wieloletnich doświadczeń, trudno jest zdecydowanie wykazać ich inne działanie poza dostarczaniem składników do syntezy niektórych substancji w chrząstce stawowej. Preparatów jest bardzo wiele, także w obrocie poza aptekami, i niezależnie od ich statusu prawnego należy zwracać uwagę na wiarygodność ich producentów.

Siarczan glukozaminy
Glukozamina jest aminocukrem, który jest syntetyzowany przez organizm człowieka i u zdrowych ludzi nie jest wymagana suplementacja tego składnika. W niewielkich ilościach występuje także w żywności. Najbogatsze źródła glukozaminy to raki, krewetki, małże i kraby. W chorobie zwyrodnieniowej stawów jej synteza w organizmie ulega zmniejszeniu i stąd zewnętrzna jej podaż może być wskazana.

Preparaty glukozaminy są stosowane od wielu lat. Najlepiej przebadanym i stąd najszerzej stosowanym związkiem jest siarczan glukozaminy. W niewielkim zakresie bywają także stosowane chlorowodorek glukozaminy i N‑acetyloglukozamina. Dobrym źródłem siarczanu glukozaminy są skorupiaki i to z nich właśnie pochodzi glukozamina w większości jej preparatów. Jakkolwiek wolna glukozamina nie pełni szczególnej roli w organizmie, jednak po zmetabolizowaniu do N-acetyloglukozaminy, jest jedną z podstawowych cząsteczek budulcowych dwóch bardzo istotnych dla właściwego funkcjonowania stawów glikozoaminoglikanów (GAG): kwasu hialuronowego i siarczanu keratanu. W skład kwasu hialuronowego wchodzą powtarzające się jednostki dwucukrowe zbudowane z kwasu glukuronowego i N-acetyloglukozaminy, w siarczanie keratanu powtarzające się jednostki dwucukrowe zbudowane są z galaktozy i N-acetyloglukozaminy. Niewystarczająca podaż glukozaminy powoduje upośledzenie syntezy tych GAG, w konsekwencji doprowadzając do upośledzenia właściwego funkcjonowania chrząstki stawowej i płynu maziowego. Wzajemne interakcje biochemiczne składników chrząstki powodują także, że prawidłowy skład GAG wpływa pozytywnie na syntezę w chrząstce stawowej kolagenu typu II, który jest także jednym z jej kluczowych składników budulcowych. Odkrycie tych mechanizmów przed laty spowodowało próby zastosowania glukozaminy jako czynnika wspomagającego właściwą funkcję stawów. Dziś, po wielu badaniach klinicznych, glukozamina jest uznanym środkiem stosowanym w chorobie zwyrodnieniowej stawów, choć należy pamiętać, że możemy oczekiwać jej skuteczności jedynie w niezbyt zaawansowanych postaciach tej choroby. Warunkiem tej skuteczności są bowiem w miarę prawidłowe funkcje biochemiczne chrząstki, a te w zawansowanych postaciach choroby zwyrodnieniowej ulegają znacznemu upośledzeniu.

Siarczan chondroityny
Kolejnym, trzecim GAG warunkującym prawidłową funkcję chrząstki stawowej, jest siarczan chondroityny. Zbudowany jest z powtarzających się jednostek dwucukrowych kwasu glukuronowego i N-acetylogalaktozoaminy. Wraz z kwasem hialuronowym, siarczanem keratanu oraz specyficznymi białkami tworzy w chrząstce stawowej agregaty proteoglikanowe odpowiedzialne wraz z kolagenem typu II za jej prawidłowe właściwości mechaniczne i biochemiczne. Podobnie, jak w przypadku poprzednich GAG, jego synteza w chorobie zwyrodnieniowej stawów ulega zmniejszeniu, co w konsekwencji doprowadza do upośledzenia funkcji chrząstki stawowej. Podjęto więc próby jego zastosowania w tej chorobie i uzyskano pozytywne wyniki. Dziś również wykorzystujemy suplementację siarczanem chondroityny w celu złagodzenia objawów choroby. Stosunkowo bogatymi jego źródłami są: chrząstka mostka kurczaka, pierścienie chrzęstne tchawicy wołowej oraz chrząstka rekina.

Wydaje się, że kompleksowa suplementacja siarczanem glukozaminy w połączeniu z siarczanem chondroityny powinna przynosić lepsze efekty od pojedynczego ich zastosowania, bowiem tylko tak możemy całościowo wpłynąć na poprawę syntezy proteoglikanów w chrząstce stawowej, do której są potrzebne wszystkie trzy wspomniane GAG, a więc kwas hialuronowy, siarczan keratanu oraz siarczan chondroityny.

SYSADOA
Niezależnie od wspomnianych problemów klasyfikacyjnych preparatów zawierających siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny, a może właśnie dlatego, w latach 90. ubiegłego wieku została zaproponowana nowa kategoria środków stosowanych w chorobie zwyrodnieniowej stawów, równolegle do klasycznego schematu leczenia. Nazwano ją skrótem SYSADOA, pochodzącym od angielskiego terminu symptomatic slow acting drugs in osteoarthritis (wolno działające leki objawowe w chorobie zwyrodnieniowej stawów). Niektórym z nich przypisuje się także możliwość wpływania nie tylko na objawy choroby, ale także na jej przebieg, jednak jednoznaczna interpretacja tego zagadnienia wymaga dalszych badań.

Do wspomnianej grupy leków należą popularne substancje, właśnie takie jak siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny, a także olej z avocado, olej z soi, kwas hialuronowy, diacereina. Mimo że w tej terminologii określane są mianem leków, to ich formy doustne częściej są dostępne w postaci suplementów diety. Siarczan glukozaminy i siarczan chondroityny w dużych dawkach są dostępne jako leki z przepisu lekarza, a w dawkach standardowych – jako suplementy diety.

Opracowanie: dr n. farm. Piotr Nawrat
mgr farm. Izabela Nawrat
Dział Naukowo-Edukacyjny Solgar
Bibliografia u autorów.