Sposoby na trądzik

Trądzik zwyczajny jest zaliczany do schorzeń gruczołów łojowych. To bardzo rozpowszechniona dolegliwość, chociaż zmiany chorobowe są różnorodne.

Istnieje wiele czynników powstawania trądziku (acne vulgaris). Decydującą rolę w jego powstawaniu odgrywają: łój (sebum), hormony, bakterie, czynniki dziedziczne, specyfika mieszka włosowego.

Przyczyny trądziku
Rozwój choroby zależy od zawartości łoju w skórze. Estrogeny i antyandrogeny, powodując zmniejszenie produkcji sebum, łagodzą jej przebieg. Ciężki przypadek trądziku zawsze jest związany z silnym łojotokiem. I odwrotnie, przy małej produkcji łoju choroba ma łagodny przebieg. Jak wykazały badania kliniczne, duże znaczenie ma również skład łoju. W sebum osób dotkniętych chorobą brak jest nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Jednak ani wzbogacenie diety w NNKT, ani podawanie ich pacjentom w formie suplementów nie powoduje istotnej poprawy.
Hormony, zwłaszcza androgeny (testosteron, dihydrotestosteron), mimo że są produkowane w niewielkich ilościach, pobudzają gruczoły łojowe do większego wydzielania. Nie jest to jednak zaburzenie hormonalne, lecz zjawisko naturalne, występujące również u kobiet. W przypadku braku androgenów, gruczoły łojowe pozostają małe. Kuracja testosteronem lub anabolikami może wywołać trądzik, podobnie jak odstawienie środków hamujących owulację (antykoncepcyjnych).

Bakterie, zwłaszcza Propionibacterium acnes, w dużej mierze przyczyniają się do powstawania trądziku. Tworzą one lipazy powodujące rozkład łoju na wolne kwasy tłuszczowe. Te zaś wywołują stany zapalne, gdyż działają jak ciała obce i powodują uszkodzenie ścianek mieszków włosowych. Sebum, kwasy tłuszczowe, bakterie i resztki włosa sprawiają, że gruczoł się powiększa. Wygląda to tak, jakby gruczoł łojowy pękał, a cała zawartość dostawała się do tkanki, powodując rozległe stany zapalne. Tak powstają wykwity trądzikowe, czyli grudki i krosty.
Wielkość gruczołów łojowych i ich aktywność w dużym stopniu uwarunkowane są genetycznie. Jeżeli rodzice mieli trądzik, prawdopodobnie dzieci również będą go miały. Teoria dziedziczności została bardzo wyraźnie potwierdzona na przykładzie bliźniąt jednojajowych.

O powstaniu trądziku decyduje także rodzaj mieszka włosowego. U osób z trądzikiem w dolnej części kanału mieszka włosowego występuje zaburzenie procesu rogowacenia. Komórki rogowe, które w normalnych warunkach regularnie się złuszczają, w tym wypadku zaczynają się nawarstwiać, tworząc zbitą, stale zwiększającą się masę, tzw. czop rogowy. W wyniku dalszej produkcji komórek rogowych powstaje zaskórnik, z którego tworzy się wykwit trądzikowy. – Zaskórnik może rozwinąć się w dwóch kierunkach: tworząc zaskórnik zamknięty albo otwarty. Przy zaskórniku zamkniętym ujście mieszka na powierzchni skóry jest mikroskopijne. Stale rosnący zaskórnik wypełnia i rozciąga mieszek, aż ten w końcu pęka. Tworzą się grudki i krosty. Z kolei w przypadku zaskórnika otwartego ujście gruczołu łojowego rozszerza się i może zostać usunięty przez kosmetyczkę za pomocą peelingu mechanicznego lub wyciskania. Nie dochodzi wówczas do zapalnych zmian trądzikowych – mówi dr n. med. Birgit Kunze, dermatolog z Hamburga.

Obraz kliniczny
Trądzik obejmuje przede wszystkim te partie ciała, na których znajduje się dużo gruczołów łojowych, czyli twarz i plecy. Gruczoły łojowe w mieszkach cienkich włosów na ciele są dość duże, co sprzyja rozwojowi trądziku. W mniejszych mieszkach delikatnych włosów (meszku) oraz w mieszkach włosów tworzących zarost u mężczyzn nigdy nie powstaje trądzik, gdyż brak w nich łoju. W dużych mieszkach gruczołów łojowych jest dość miejsca do wytworzenia zaskórnika powstającego z komórek rogowych, łoju i bakterii. Widoczne objawy (wykwity) to najczęściej grudki i krosty (pęcherzyki ropne).

Nie istnieje międzynarodowa klasyfikacja trądziku, dlatego prawie niemożliwe jest porównanie danych różnych autorów, co do częstotliwości jego występowania, stopnia nasilenia i wyników terapeutycznych. Wielu dermatologów proponuje podział w zależności od najważniejszych zmian skórnych. Stopień nasilenia choroby jest określany na podstawie liczby zaskórników na jednej połowie twarzy. Jeżeli chodzi o trądzik zaskórnikowy (acne comedonica), występują w nim zaskórniki otwarte i zamknięte. Dochodzi też do zmian zapalnych, ale nie może ich być więcej niż pięć na jednej połowie twarzy. Większość pacjentów cierpi na trądzik zaskórnikowy w dość łagodnej formie.
U osób od 15. roku życia najczęściej występującą formą jest trądzik grudkowo-krostkowy (acne papulopustulosa). W obrazie klinicznym jest to zwykle zespół zaskórników i zmian zapalnych. W tym rodzaju trądziku dominują zmiany zapalne, przy czym liczba zaskórników jest nieistotna. Również tutaj o stopniu nasilenia choroby decyduje liczba wykwitów przypadajacych na połowę twarzy. Co ciekawe, im bardziej objawy są nasilone, tym mniej zaskórników ma pacjent.

Szczególne formy trądziku
Warto wspomnieć o mniej znanych typach trądziku. Ponad 25 proc. dorosłych kobiet cierpi na trądzik wywołany stosowanymi kosmetykami. W celu jego zatuszowania również aplikuje się kosmetyki i koło się zamyka. Przyczyną zmian na skórze są zawarte w kosmetykach substancje zaskórnikogenne. Najcięższą i powodującą największe zmiany skórne formą trądziku jest trądzik ropowiczy (acne phlegamonosa). Charakteryzuje się występowaniem głębokich cyst, powstałych w wyniku pękania i ponownego zasklepiania zaskórników i gruzełków. Ta forma występuje niemal wyłącznie u mężczyzn. Trądzik piorunujący (acne fulminans) to ostry przebieg zapalny acne vulgaris, połączony z gorączką i bólami stawów.

Terapia
Leczenie trądziku polega na zahamowaniu lub zmniejszeniu produkcji łoju. W tym celu stosuje się następujące metody: środki przeciwbakteryjne, usuwanie zaskórników oraz inne zabiegi medyczno-kosmetyczne. Obecnie wykorzystuje się: nadtlenek benzoilu, kwas witaminy A, izotretinoinę (pochodna kwasu witaminy A), kwas azelainowy, kwasy owocowe, miejscowe antyandrogeny, antyandrogeny doustne (tabletki antykoncepcyjne).
NADTLENEK BENZOILU wykazuje działanie przeciwbakteryjne, likwiduje zaskórniki i hamuje produkcję łoju. Niepożądane efekty działania tego związku to podrażnienia (zaczerwienienia, pieczenie i zbyt silne łuszczenie) oraz wysuszenie. W rzadkich przypadkach może dojść do reakcji alergicznych. – Nadtlenek benzoilu już w skórze przekształca się w kwas benzoesowy i tlen. Uwolniony tlen w ciągu kilku godzin zmniejsza ilość bakterii w ujściach gruczołów łojowych. Hamuje to lipolizę, czyli rozpad łoju na glicerynę i wolne kwasy tłuszczowe, które powodują powstawanie zaskórników, podrażnienia skóry i stany zapalne mieszka. Skuteczność kliniczna preparatów zawierających nadtlenek benzoilu jest bezsporna. U prawie 90 proc. pacjentów odnotowano znaczną poprawę – mówi dr Birgit Kunze.

W terapii trądziku dużą rolę odgrywają RETINOIDY. Eliminują one nieprawidłowości procesu rogowacenia, hamują produkcję sebum, regulują proces odnawiania skóry (pobudzają proliferację komórek naskórka). Kwas witaminy A normalizuje zaburzony proces rogowacenia. Pomaga oderwać się od siebie sklejonym komórkom rogowym, powoduje otwarcie zaskórników poprzez wzmocnienie proliferacji w mieszkach. Poza tym normalizuje powiększone chorobowo gruczoły łojowe i działa bakteriobójczo. Byłby to idealny środek przeciwko trądzikowi, gdyby nie jego zasadnicza wada – kwas ten bardzo silnie podrażnia skórę. Kuracja jest trudna, wymaga uwagi i precyzyjnego przestrzegania instrukcji ze strony lekarza oraz współpracy ze strony pacjenta. Musi on być przygotowany na wystąpienie zaczerwienienia, swędzenia, łuszczenia, pieczenia, a nawet rozkwitu trądziku.

Inaczej jest z pochodnymi kwasu witaminy A, zwłaszcza z IZOTRETINOINĄ. Sprawdziła się ona już 20 lat temu jako doustny lek, zwłaszcza w ciężkich przypadkach trądziku młodzieńczego, głównie u chłopców. Był to dla nich cudowny środek likwidujący stany zapalne i nadmierne wydzielanie sebum. U kobiet terapię należy przeprowadzać bardzo ostrożnie. Bezwzględnie muszą one stosować skuteczne środki antykoncepcyjne, gdyż w przypadku ciąży może dojść do deformacji płodu. Zagrożenie to nie występuje przy stosowaniu izotretinoiny miejscowo w postaci żelu.

Od ponad 40 lat w terapii trądziku stosuje się DOUSTNIE ANTYBIOTYKI, przede wszystkim tetracyklinę. Ich duża skuteczność wiąże się jednak z dużym obciążeniem organizmu wieloma skutkami ubocznymi, np. dolegliwościami ze strony żołądka i jelit czy nadwrażliwością na światło. Mimo to antybiotyki stosowane doustnie stanowią dobry początek leczenia trądziku, gdyż rezultaty są szybko widoczne, przez co lepiej układa się współpraca lekarza z pacjentem.

ANTYBIOTYKI STOSOWANE MIEJSCOWO zaczęto wykorzystywać w terapii trądziku dopiero w latach 70. XX wieku w USA. Należą do nich trzy grupy substancji: erytromycyna, klidamycyna i tetracyklina. Skuteczność miejscowo aplikowanych antybiotyków jest duża. Najlepiej zwalczają one propionibacterium acnes.

Ostatnio w leczeniu trądziku bardzo popularne stały się KWASY OWOCOWE, np. jabłkowy, cytrynowy. Najczęściej stosowanym kwasem w kosmetyce i medycynie jest kwas glikolowy, uzyskiwany z trzciny cukrowej. Może on być stosowany przez pacjenta w domu lub – w dużych stężeniach – przez lekarza i kosmetyczkę w formie peelingu. Kwas owocowy działa podobnie jak kwas witaminy A, ale mniej skutecznie. Za to nie wywołuje takich podrażnień. Jest też stosowany w wygładzaniu blizn po trądziku.

W leczeniu miejscowym, w celu zmniejszenia czynności gruczołów łojowych, stosuje się ESTROGENY. U kobiet dobre efekty uzyskano podając antyandrogeny w kombinacji z pigułką antykoncepcyjną, zgodnie z przebiegiem cyklu.
– Dla utrwalenia efektów leczenia lub jako kontynuację leczenia farmakologicznego można zastosować leczenie klimatyczne. Szczególnie cenne są kąpiele mineralne (np. siarczkowe, radoczynne, kwasowęglowe), solanki oraz woda morska. Działają one delikatnie złuszczająco i keratoplastycznie (zmiękczająco). Ponadto pobudzają procesy przemiany materii, dzięki czemu przyspieszają likwidację stanów zapalnych – wyjaśnia kosmetolog Anna Lechowicz.

Pielęgnacja
Zabiegi pielęgnacyjne w gabinecie kosmetycznym mogą skutecznie wspomagać leczenie dermatologiczne. Powinny one przede wszystkim: zmniejszyć grubość warstwy rogowej, udrożnić ujścia gruczołów łojowych, zmniejszyć łojotok, zahamować rozwój bakterii (np. poprzez obniżenie pH naskórka), złagodzić stany zapalne, rozjaśnić przebarwienia, spłycić blizny potrądzikowe, utrzymać odpowiednie nawilżenie i elastyczność skóry.
Do podstawowych zabiegów dla cery z objawami trądziku należy manualne oczyszczanie skóry z zaskórników, prosaków i pojedynczych drobnych krostek. Polecane są także maski kaolinowe, drożdżowe i z alginatów, które oczyszczają i normalizują wydzielanie sebum. Zabiegi z zastosowaniem alfahydroksykwasów (migdałowy, glikolowy, mlekowy) oraz betahydroksykwasów (salicylowy) złuszczają obumarłe komórki naskórka. Skórze grubej, bladej, bez ropnych wyprysków, ale z bliznami potrądzikowymi dobrze zrobi mikrodermabrazja. Można również skorzystać z oczyszczania kawitacyjnego, sonoforezy, galwanizacji anodowej, jonoforezy, naświetlania lampą Sollux z niebieskim filtrem oraz różnych zabiegów nawilżająco-łagodzących.

Niezmiernie ważna jest właściwa pielęgnacja w domu. Skórę należy myć dwa razy dziennie letnią wodą z dodatkiem delikatnego żelu antybakteryjnego lub specjalnych syndetów. Nie wolno stosować szczoteczek, gąbeczek, gorącej wody, mydeł i preparatów nadmiernie odtłuszczających, ponieważ pobudzają one pracę gruczołów łojowych. Tonik powinien być antybakteryjny, bezalkoholowy, a peeling enzymatyczny. Niewskazane jest samodzielne usuwanie zaskórników i krostek oraz zdrapywanie strupów.

Na dzień najlepiej stosować kremy nawilżające i matujące z filtrami UV, a na noc regulujące pracę gruczołów łojowych i złuszczające. Podkłady pod makijaż powinny być beztłuszczowe, a do matowienia cery w ciągu dnia warto używać bibułek matujących. Przed dużym wysiłkiem fizycznym należy oczyścić skórę z makijażu.
Anna Lechowicz przestrzega, że nie należy stosować kosmeceutyków zawierających palmitynian lub mirystynian izopropylu, masło kakaowe, caprylic/capric triglycerides, octyl stearate & palmitate, mirystyl lactate, alkohol lanolinowy, oleje roślinne, np. migdałowy, kokosowy, z kiełków pszenicy.
Leczenie trądziku trwa bardzo długo i wymaga dużej systematyczności zarówno w przestrzeganiu zaleceń dermatologa, jak i w codziennej pielęgnacji.

#Substancje aktywne
Kosmeceutyki do skóry trądzikowej Zawierają substancje:

• przeciwłojotokowe i przeciwzapalne – cynk, miedź, witaminy B2 i B6 (drożdże), elubiol, brzoza, jemioła, cyprys, dziurawiec, algi brunatne;
• bakteriostatyczne i przeciwzapalne – tymianek, szałwia, rozmaryn, chmiel, babka lancetowata, oczar wirginijski, łopian, zielona herbata, jeżówka purpurowa, aloes, olejek z drzewa herbacianego, propolis;
• poprawiające skład sebum – kwas linolenowy (aloes, czarnuszka siewna), kwas gammalinolenowy GLA (olej z wiesiołka, ogórecznika, czarnej porzeczki);
• udrożniające ujścia gruczołów łojowych – alfa- i betahydroksykwasy, pochodne witaminy A, siarka;
• przeciwutleniacze – flawonoidy (np. rutyna), koenzym Q10, witaminy A, E, C, kwas liponowy;
• łagodzące i przeciwzapalne – alantoina, pantenol, aloes, rumianek, nagietek;
• rozjaśniające – kwas azelainowy, arbutyna, witamina C, lukrecja, mącznica lekarska;
• pochłaniające sebum – krzem, glinki (kaolin), biop olimery, pył wulkaniczny, błoto z Morza Czarnego.