Pseudoefedryna u chorych na serce

Studium przypadku

Pan J. jest 50-letnim mężczyzną z przebytą chorobą serca. Od kilku dni cierpiał z powodu przeziębienia. Aby złagodzić objawy związane z uciążliwym katarem i bólem zatok, pacjent kupił w aptece doustny preparat OTC zawierający pseudoefedrynę. Po kilku dniach terapii objawy przeziębienia zaczęły ustępować, ale pojawiły się inne, dotąd niewystępujące u pana J. dolegliwości: zawroty głowy, niemiarowe bicie serca, niepokój, bezsenność. Pacjent postanowił skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu. Internista po gruntownie przeprowadzonym wywiadzie i badaniu ogólnym pacjenta wyjaśnił panu J. przyczynę jego złego samopoczucia. Okazało się, że powodem niepokojących dolegliwości był preparat zwalczający objawy przeziębienia, a ściślej jeden z jego składników – pseudoefedryna. Lekarz zalecił pacjentowi zaprzestanie przyjmowania preparatu oraz ustalił dalszy przebieg terapii z uwzględnieniem jego uwarunkowań kardiologicznych.

Dobór leków stosowanych w tak błahym z pozoru schorzeniu, jakim jest przeziębienie, wy­-
maga dużej ostrożności. Zważywszy na wysoki odsetek osób leczących się bez konsultacji z lekarzem oraz na szeroki dostęp do leków OTC, to właśnie farmaceuta odgrywa kluczową rolę w opiece nad pacjentem.

Przeziębienie jest najczęstszą chorobą, na którą niemal każdy dorosły zapada przynajmniej raz w roku, a jesień i wczesna wiosna to okresy bardziej sprzyjające infekcjom. Przeziębienie ma zazwyczaj postać łagodnej wirusowej infekcji nosa i gardła. Ze względu na dużą ilość i różnorodność wirusów skuteczna szczepionka nie została opracowana.

Dolegliwości
Objawy infekcji pojawiają się zwykle po dwóch dniach od ekspozycji. Należą do nich: kichanie, kaszel, katar, ból gardła, bóle głowy połączone z łagodną gorączką, dreszczami i zmęczeniem. Dolegliwości utrzymują się zwykle do pięciu dni, zaś kaszel może trwać do trzech tygodni. Próby leczenia tylko jednego z objawów mogą być utrudnione, gdyż większość preparatów dostępnych bez recepty stosowanych w przeziębieniu zawiera zazwyczaj kilka substancji leczniczych. Leczenie objawów, które nie występują u danej osoby, może spowodować dodatkowe problemy.

Kiedy podać antybiotyk?
Antybiotyki nie są wskazane w leczeniu infekcji wirusowej, ponieważ ich mechanizm działania nie jest związany w żaden sposób z cyklem rozwojowym tych drobnoustrojów. Ponadto niepotrzebne stosowanie antybiotyków może wręcz osłabić organizm, powodując eradykację symbiotycznej flory bakteryjnej. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, gdy w trakcie infekcji wirusowej dojdzie do powikłania w postaci infekcji bakteryjnej. Wówczas leczenie antybiotykiem jest niezbędne.

Leczenie objawowe
W przypadku przeziębienia wywołanego infekcją wirusową stosuje się zazwyczaj leczenie objawowe. Ma ono na celu głównie złagodzenie objawów przeziębienia i poprawę komfortu pacjenta. Do stosowanych leków należą: środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, udrożniające zatoki oraz nos, a także środki przeciwkaszlowe lub wykrztuśne.

Doustne stosowanie pseudoefedryny
Pseudoefedryna jest stosowana w celu zmniejszenia obrzęku śluzówek nosa oraz wysięku wydzieliny powstałego na skutek przeziębienia, alergii czy kataru siennego. Jest również stosowana w stanach zapalnych zatok, zapaleniu górnych dróg oddechowych (m.in. w zapaleniu oskrzeli). Jednak u pacjentów z problemami kardiologicznymi pseudoefedryna może się okazać bardzo niebezpieczna w działaniu. Należy ona do grupy amin sympatykomimetycznych i działa obwodowo, podobnie jak adrenalina. Efektem jej stosowania może być nadciśnienie tętnicze, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, bóle zamostkowe, kołatanie serca. Objawy te mogą być wyraźniejsze u pacjentów z nadczynnością tarczycy, chorobą niedokrwienną serca, nadciśnieniem tętniczym i u osób niedotlenionych. Należy stosować ją ostrożnie także u osób chorych na depresję przyjmujących trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, gdyż wchodzą one w inter­akcje z pseudoefedryną, nasilając jej działanie. Do innych objawów niepożądanych należą: niepokój, drżenie, osłabienie, bóle i zawroty głowy, nerwowość, suchość w ustach, bezsenność, bladość powłok. Ze względu na jej właściwości pobudzające pseudoefedryny nie mogą stosować również sportowcy.

Miejscowe stosowanie pseudoefedryny
Lek ten może być stosowany nie tylko doustnie, lecz także miejscowo, w postaci aerozolu do nosa. Taka postać leku zmniejsza prawdopodobieństwo ogólnoustrojowych działań niepożądanych, co jest bardzo istotne u pacjentów ze schorzeniami kardiologicznymi. Dlatego w przypadku pacjenta opisanego powyżej podanie pseudoefedryny w postaci kropli do nosa byłoby zdecydowanie korzystniejsze.

Zaletą aerozoli jest także szybki efekt terapeutyczny. Trzeba jednak zaznaczyć, że taka postać leku nie może być stosowana dłużej niż trzy dni. W przeciwnym razie grozi to wzmożeniem objawów, a dłuższe stosowanie aerozolu powoduje działania niepożądane, takie jak: zwiększenie wydzieliny, kichanie, pieczenie i wysuszenie śluzówki, pękanie naczynek i krwawienia z nosa, zmiana smaku. Nadużywanie kropli powoduje także obrzęk śluzówki nosa i jej przewlekłe zapalenie, a po dłuższym czasie nawet zanik błony śluzowej.

Leki antyhistaminowe
Alternatywą dla środków sympatykomimetycznych mogą być leki antyhis­taminowe. Szczególnie silnie hamują one przepuszczalność naczyń włosowatych, zapobiegają obrzękom, dzięki czemu bardzo dobrze udrożniają nos. Jednak poza działaniami niepożądanymi, takimi jak: senność lub pobudzenie, zmęczenie, bóle głowy, uczucie wysychania w jamie ustnej, mogą również powodować dolegliwości ze strony układu krążenia (nadciśnienie lub niedociśnienie tętnicze, tachyarytmie). Jest to zatem grupa leków, która u osób ze schorzeniami krążeniowymi może powodować także dodatkowe problemy.

Rola farmaceuty
Bardzo często farmaceuci są jedynym fachowym personelem medycznym, który może przeprowadzić podstawowy wywiad medyczny. Uzyskane informacje na temat ewentualnych jednostek chorobowych pacjenta oraz stosowanych przez niego leków znacząco wpływają na bezpieczeństwo i powodzenie farmakoterapii. Wiedza na temat stanu zdrowia pacjenta umożliwia bowiem odpowiednie dopasowanie preparatu, uniknięcie działań niepożądanych oraz interakcji lekowych, a tym samym pozwala na minimalizację kosztów leczenia.