Opalanie nie zawsze bezpieczne

Przygotowanie na słońce. Opalanie z głową


Podczas letnich kąpieli słonecznych warto pamiętać, że opalenizna nie jest efektem dobroczynnego działania promieni słonecznych, lecz odpowiedzią obronną skóry. Dlatego ważne jest opalanie z głową.

Biologiczne skutki oddziaływania promieniowania ultrafioletowego na skórę obejmują reakcje wczesne i odległe. Do tych pierwszych zalicza się: rumień i oparzenie słoneczne, pogrubienie naskórka, immunosupresję, syntezę witaminy D3 i oczywiście opaleniznę. Odległe konsekwencje ekspozycji na ultrafiolet emitowany przez słońce związane są z uszkodzeniami skóry na poziomie molekularnym i biochemicznym. Wśród nich wyróżnia się: zaburzenia barwnikowe, rozwój zmian przedrakowych i nowotworów oraz przedwczesne starzenie się skóry – tzw. photoaging.

Wpływ promieniowania ultrafioletowego na skórę zależy od długości jego fali. Promienie pasma UVB oddziałują powierzchownie, tylko na elementy naskórka: keratynocyty, melanocyty i komórki Langerhansa. Pasmo UVA dociera znacznie głębiej i działa dodatkowo na fibroblasty, komórki śródbłonka naczyń, a także komórki nacieku zapalnego.

Konstytucjonalny kolor skóry

Wrażliwość skóry na słońce i związane z tym konsekwencje zależą od jej konstytucjonalnego koloru, czyli podstawowego, genetycznie uwarunkowanego zabarwienia, które porównuje się do koloru skóry pośladów. Po 25. roku życia utrzymuje się on na stałym poziomie. Podstawowe zabarwienie skóry jest nieznacznie jaśniejsze u kobiet niż u mężczyzn, którzy jednak mają większą tendencję do oparzeń. Różnice te spowodowane są prawdopodobnie wpływem estrogenów, które wzmacniają naskórkową barierę warstwy rogowej.

Melanina

Zmiana zabarwienia skóry pod wpływem promieniowania UV zależy przede wszystkim od jej konstytucjonalnej barwy. Zdolność do opalania i skłonności do powstawania oparzeń stanowią podstawę klasyfikacji fototypów. Osoby z większą ilością melaniny w skórze są lepiej chronione przed szkodliwymi skutkami promieniowania i mniej podatne na oparzenia słoneczne. Jak się okazuje, nie jest ona barwnikiem jednorodnym – występuje w dwóch formach: feomelaniny i eumelaniny. Wyjaśnienie chemicznej struktury melaniny jest trudne, ponieważ stanowi ona mieszaninę biopolimerów eumelaniny o barwie brązowoczarnej i żółtopomarańczowej feomelaniny. Eumelanina jest dobrze znana ze swoich właściwości fotoprotekcyjnych. Stanowi swoistą barierę fizyczną rozpraszającą promieniowanie oraz filtr ograniczający penetrację naskórka. Ważną właściwością eumelaniny jest również zdolność do wymiatania wolnych rodników. Feomelaniana jest natomiast fotolabilna i potencjalnie fototoksyczna. Najbardziej podatna na oparzenia słoneczne jest zatem skóra z przewagą feomelaniny, czyli jasna, jak np. u mieszkańców Irlandii czy Skandynawii. Zaleca się im bezwzględną ochronę przeciwsłoneczną ze względu na brak zdolności do opalania. Badania naukowe dowiodły bowiem, że uszkodzenia skóry powstałe wskutek oparzeń słonecznych sprzyjają rozwojowi w przyszłości nowotworów skóry, m.in. czerniaka złośliwego.

Jak powstaje opalenizna?

Zmiana zabarwienia skóry pod wpływem promieniowania słonecznego jest dwufazowa. Obejmuje opaleniznę natychmiastową oraz opóźnione wytwarzanie barwnika. Promienie UVA i UVB wywołują odmienną reakcję barwnikową. Pod wpływem działania dużych dawek UVA i światła widzialnego do 470 nm stosunkowo szybko powstaje opalenizna o odcieniu brunatnoszarym (tzw. natychmiastowe ściemnienie zabarwienia skóry – immediate pigment darkening, IPD). Natychmiastowa pigmentacja utrzymuje się krótko – zanika po 10-20 minutach od rozpoczęcia ekspozycji. Jeżeli dawka UVA jest wyższa niż 10 J/cm2, IPD ustępuje po około dwóch godzinach, pozostaje po nim jednak przebarwienie o bardziej brązowawym kolorze (persistent pigment darkening, PPD), które utrzymuje się przez kilka dni i stopniowo blednie. Następnie dochodzi do tworzenia się nowego barwnika. Mechanizm powstawania IPD jest związany z odwracalną reakcją fotochemiczną – oksydacją zarówno istniejącej w skórze melaniny, jak i jej prekursorów i metabolitów – która prowadzi do zwiększenia melanizacji melanosomów. Natychmiastowa opalenizna nie wykazuje działania protekcyjnego przed rumieniem i uszkodzeniami DNA powstałymi pod wpływem promieniowania UVB. Prawdopodobnie stanowi ona ewolucyjną pozostałość po mechanizmach kamuflażu.

Opalenizna opóźniona (pośrednia) ma względnie trwały charakter. Powstaje przede wszystkim pod wpływem promieniowania UVB (ale także UVA) po około 72 godzinach od ekspozycji, ale najbardziej intensywna staje się pięć do siedmiu dni później. Stanowi zapoczątkowany fotochemicznie proces enzymatycznej syntezy polimerów melaniny z obecnych w skórze monomerów i jej prekursorów. Opóźnione ściemnienie skóry (delayed pigmentation) związane jest ze zwiększeniem liczby komórek barwnikowych, powiększeniem melanocytów i melanosomów, a także nasileniem biosyntezy melanosomów. Jednocześnie dochodzi do wydłużenia i rozgałęzienia się wypustek dendrytycznych melanocytów oraz transportu melanosomów z melanocytów do keratynocytów. Opalenizna opóźniona chroni przed powstawaniem odczynu rumieniowego, oparzeń i uszkodzeń DNA powstałych pod wpływem działania promieniowania ultrafioletowego.

Fototypy

Do połowy lat 60. XX w. określanie rasy formalnie traktowano jako naukową klasyfikację kolorów skóry. Wprowadzenie do fototerapii PUVA i UVB przyczyniło się doopracowania metody umożliwiającej prognozowanie indywidualnej odpowiedzi skóry na promieniowanie słoneczne lub sztuczne źródła promieniowania ultrafioletowego. W 1975 r. Thomas Fitzpatrick wprowadził klasyfikację sześciu fototypów skóry, która uwzględnia reakcje skóry na słońce – skłonność do poparzeń i opalenizny.

Populacja polska w znacznej większości reprezentuje II typ skóry według klasyfikacji Fitzpatricka. Nieco rzadziej występuje typ III, w jeszcze mniejszym zakresie typy I i IV. Polacy najczęściej mają więc skórę stosunkowo wrażliwą na słońce i nie zaleca się im długich ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe.

Ochrona przeciwsłoneczna

Podstawowe zasady ochrony przeciwsłonecznej nakazują: unikanie intensywnego opalania się w godzinach największego nasłonecznienia i emisji UVB (od 10.00 do 15.00), noszenie odzieży ochronnej, nakryć głowy i okularów przeciwsłonecznych, które chronią oczy przed UVA, oraz stosowanie kremów przeciwsłonecznych, czyli tzw. kremów z filtrem. Dzieciom zaleca się stosowanie kremów z filtrem już od szóstego miesiąca życia.

Wiele preparatów ochronnych zawiera jednocześnie kilka związków, np. aktywnych zarówno w zakresie pasma UVA, jak i UVB, a także substancji odbijających promienie słoneczne, takich jak TiO2 (dwutlenek tytanu) i ZnO (tlenek cynku), czyli tzw. filtrów fizycznych. Ze względu na bezpieczeństwo stosowania i skuteczność mogą być one aplikowane w znacznych ilościach.

Filtry chemiczne, które pochłaniają energię, likwidują wolne rodniki, wykazują działanie przeciwutleniające, to m.in. takie substancje, jak: melatonina, pyknofenole, witaminy C i E, oktorylen, trisiloxan drometrizolu, butyl methoxydibenzoylomethane czy tinosorb M.

Należy pamiętać, aby preparaty z filtrami aplikować około 30 minut przed planowaną ekspozycją na słońce, a potem co dwie godziny i po każdej kąpieli w wodzie. Niesłychanie istotne są symbole zamieszczane na opakowaniach: SPF, PPD oraz IPD. SPF, czyli tzw. faktor ochrony przed promieniowaniem słonecznym (ang. sun protecitive factor) oznacza stosunek ilości promieniowania ultrafioletowego powodującego oparzenie podczas stosowania filtra do ilości promieniowania powodującego takie samo oparzenie bez jego zastosowania. W dużym uproszczeniu oznacza to, że jeżeli bez filtra rumień pojawi się po 20 minutach, to po jego zastosowaniu (SPF = 15) czas ten wydłuży się 15-krotnie. SPF określa zdolność kosmetyku do ochrony tylko przed rumieniotwórczym promieniowaniem UVB. Powinno się używać wyłącznie preparatów z wyraźnie zaznaczoną na opakowaniu informacją na temat ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB.

Ostatnio wiele firm stosuje oznaczenia IPD lub PPD, które określają zdolność do ochrony przed promieniowaniem UVA (im są wyższe, tym lepsza ochrona). Ustala się je na podstawie wywołanej przez promieniowanie UVA opalenizny natychmiastowej (IPD) lub trwałej (PPD) po ekspozycji bez kosmetyków ochronnych i po ich uprzednim zastosowaniu.

Działanie ochronne i zwiększające odporność skóry na niepożądane odczyny posłoneczne ma wiele substancji. Wśród nich dość istotne miejsce znajmuje betakaroten. Działa on przede wszystkim jako przeciwutleniacz. Szczególnie sprawdza się w profilaktyce i leczeniu fotodermatoz – chorób związanych z nadwrażliwością na światło słoneczne. W takich przypadkach zaleca się dawkę około 1 mg/ kg/ dobę podawaną kilka tygodni przed przewidywanym sezonem zwiększonego nasłonecznienia. Inne związki o właściwościach przeciwrodnikowych i promieniochronnych to: aloina – substancja czynna aloesu, witaminy A, C i E, a także pyknofenole występujące w sośnie kanadyjskiej, pestkach winogron i aronii. Podobne działanie wykazują katechiny zawarte w akacji i liściach herbaty oraz oleje: sezamowy, lniany, rokitnikowy, z wiesiołka, ogórecznika, kamelii japońskiej, awokado oraz oliwa i wosk z jojoby.

Prawidłowo przygotowana na słońce skóra nie powinna ulec oparzeniu. Warto jednak pamiętać, że całkowicie bezpieczne i zdrowe opalanie nie istnieje. Opalenizna, również ta z solarium, powoduje starzenie się skóry i zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów.

Tabela 1. Fotypy skóry według Fitzpatricka
Typ skóry Oparzenie słoneczne Ściemnienie skóry Populacja
I Zawsze Nigdy celtycka
II Zawsze Czasami kaukaska
III Czasami Zawsze kaukaska
IV Nigdy Zawsze kaukaska
V Nigdy Zawsze rdzenni Amerykanie
VI Nigdy Zawsze Afroamerykanie
4.6/5 - (187 votes)

Nikt nie pyta Cię o zdanie, weź udział w Teście Zaufania!

To 5 najczęściej kupowanych leków na grypę i przeziębienie. Pokazujemy je w kolejności alfabetycznej.

ASPIRIN C/BAYER | FERVEX | GRIPEX | IBUPROM | THERAFLU

Do którego z nich masz zaufanie? Prosimy, oceń wszystkie.
Dziękujemy za Twoją opinię.

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH