Probiotyki w leczeniu AZS

Atopowe zapalenie skóry jest jedną z najczęściej występujących chorób skóry. Coraz więcej badań wskazuje na to, że zarówno w zapobieganiu, jak i leczeniu tego schorzenia mogą pomóc niektóre probiotyki.

W Europie AZS ma już 15-20 proc. dzieci. Zachorowalność stale rośnie – w ostatnich 30 latach zwiększyła się aż o 30 proc. Przyczyn jest wiele: zbyt krótkie karmienie niemowląt piersią, tzw. zachodni tryb życia (spędzanie większości czasu w domach, używanie dużej ilości środków chemicznych), zanieczyszczenie środowiska, spożywanie żywności zawierającej sztuczne dodatki. U około 25 proc. osób zmiany utrzymują się lub nawracają w wieku dorosłym. Niestety, choć często objawy AZS giną, to w ich miejsce pojawiają się objawy alergii ze strony dróg oddechowych (katar alergiczny, astma). Prof. Stanisław Majewski z Kliniki Dermatologicznej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego atopowe zapalenie nazywa „astmą skórną”. Nie wolno go lekceważyć, i to nie tylko dlatego, że skóra swędzi i nieładnie wygląda. Leczenie jest konieczne, by zapobiec pojawieniu się i rozwojowi astmy.

AZS nie jest tylko chorobą skóry. Silny świąd może powodować zaburzenia snu. Ponad 30 proc. osób ma objawy nadmiernej nerwowości. W skrajnych przypadkach pojawiają się nawet depresje, nerwice.

Niestety, na AZS jak do tej pory nie ma skutecznych leków. Podstawą kuracji jest właściwa pielęgnacja skóry, używanie specjalistycznych dermokosmetyków oraz unikanie alergenów. Często konieczne jest też stosowanie leków
(antyhistaminowych, glikokortykosteroidów, niesteroidowych środków przeciwzapalnych). Nie likwidują one jednak przyczyny choroby. Działają jedynie objawowo, zmniejszając lub usuwając dolegliwości. Dlatego tak wielkie nadzieje wiąże się z doniesieniami naukowymi o skuteczności kuracji niektórymi szczepami probiotycznymi.

Zmodyfikowana teoria higieniczna
Probiotyki to podawane doustnie wyselekcjonowane kultury bakterii lub drożdży, które mają korzystny wpływ na nasz organizm. Aby dany szczep mógł zostać uznany za probiotyczny, musi spełniać określone kryteria FAO/WHO (m.in. zdolność przeżycia, metabolizowania i mnożenia się w przewodzie pokarmowym, bezpieczeństwo stosowania). Korzystne właściwości niektórych szczepów probiotycznych zostały udowodnione w zapobieganiu i leczeniu biegunek. Są one również wielką nadzieją medycyny. Coraz częściej stosuje się je w zapobieganiu i leczeniu chorób, w których nieprawidłowo pracuje układ odpornościowy. Bakterie probiotyczne stymulują bowiem produkcję przeciwciał oraz uszczelniają barierę jelitową.

Doniesienia o tym, że niepatogenna flora bakteryjna przewodu pokarmowego ma wpływ na dojrzewanie układu immunologicznego, pojawiły się pod koniec lat 90. Zrodziła się wówczas tzw. zmodyfikowana teoria higieniczna powstawania alergii, według której są za nią odpowiedzialne właśnie zaburzenia w składzie mikroflory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Potwierdzeniem tej hipotezy było porównanie flory bakteryjnej dzieci zdrowych oraz chorujących na atopowe zapalenie skóry. Okazało się, że u dzieci z AZS w przewodzie pokarmowym znajduje się znacznie mniej bakterii jelitowych typu Lactobacillus i Bifidobactrium niż u zdrowych. Zmniejszenie ilości Bifidobacterium oraz wzrost Staphylococcus aureus widoczne było także u starszych dzieci (siedmioletnich), co sugeruje, że stan flory bakteryjnej w okresie niemowlęcym może mieć konsekwencje nie tylko we wczesnym dzieciństwie, ale także później.

Nadzieja w probiotykach
Probiotyki mogą zapobiegać pojawieniu się AZS. Świadczą o tym m.in. badania przeprowadzone w Finlandii pod kierunkiem prof. Eriki Isolaurii. Wykazały one, że podawanie bakterii probiotycznych Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) kobietom w ciąży, które miały alergię, a następnie noworodkom, zmniejszyło ryzyko występowania AZS u dzieci aż o połowę. To między innymi dzięki tym badaniom powoli modyfikuje się zalecenia dla kobiet w ciąży cierpiących na atopię. Obecnie np. w Finlandii zaleca się im – zamiast stosowania diety eliminacyjnej – podawanie probiotyków w okresie ciąży, a potem przez kilka miesięcy – dziecku. Ma to stymulować tworzenie się u niemowlęcia tolerancji na dany antygen i wzmocnienie bariery jelitowej.

Korzystnego wpływu LGG nie potwierdziły jednak badania przeprowadzone w Niemczech. Zastosowanie tego probiotyku w okresie prenatalnym wcale nie obniżyło ryzyka rozwoju AZS u dzieci. Również u dzieci z już zdiagnozowanym wypryskiem atopowym, którym podawano LGG, nie zaobserwowano poprawy klinicznej. Badanie to pokazało, że wrażliwość na probiotyki może być różna w poszczególnych populacjach, z powodu odmiennego podłoża genetycznego oraz odmiennej flory bakteryjnej. Okazało się, że konieczne jest poszukiwanie nowych szczepów probiotycznych, specyficznych dla kraju, w którym będą one stosowane.

Bardzo ciekawe są wyniki badania przeprowadzonego u dzieci z rozpoznanym wypryskiem alergicznym, które były pacjentami Poradni Dermatologicznej warszawskiego Centrum Zdrowia Dziecka. Podawano im trzy szczepy probiotyczne: Lactobacillus casei (ŁOCK 0908), Lactobacillus casei (ŁOCK 0900) i Lactobacillus paracasei (ŁOCK 0919). Zastosowanie tych probiotyków spowodowało zwiększenie liczebności bakterii jelitowych typu Lactobacillus, Bifidobacterium i Bacteroides, oraz zmniejszyło ciężkość przebiegu atopowego zapalenia skóry. Wymienione szczepy probiotyków są w tej chwili jedynymi, nad którymi w Polsce przeprowadzono badania kliniczne (z podwójnie ślepą próbą, kontrolowane plecebo) u dzieci z wypryskiem atopowym. Badania potwierdziły, że podawanie tych probiotyków wpływa korzystnie na poprawę stanu klinicznego i może mieć wpływ na rozwój tolerancji na białka mleka krowiego u dziecka. Obserwacja potwierdziła długotrwałe (co najmniej dwuletnie) działanie antyalergiczne tych szczepów probiotycznych, zarówno w alergii IgE-zależnej, jak i IgE-niezależnej.

Konieczne dalsze badania
Wiele badań budzi nadzieję na skuteczność stosowania określonych szczepów probiotycznych zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu alergii, głównie AZS. Badania nad zastosowaniem probiotyków trwają. Warto jednak pamiętać, że nie można przenosić potwierdzonego efektu profilaktycznego lub terapeutycznego jednego szczepu probiotycznego na inny. Ich oddziaływanie immunologiczne jest bowiem bardzo zróżnicowane.

Naukowcy podkreślają konieczność prowadzenia dalszych badań, by stwierdzić, które szczepy probiotyczne są najbardziej skuteczne w zapobieganiu i leczeniu alergii, określić ich dawkę oraz czas trwania kuracji.