Prawda i mity o zwyrodnieniu stawów

Jeśli pacjent po pięćdziesiątce skarży się na poranną sztywność stawów, zwłaszcza kolanowych, biodrowych lub kręgosłupa, oraz nasilający się ból tychże stawów przy ruchu, oznacza to najczęściej, że cierpi na chorobę zwyrodnieniową stawów.

Choroba zwyrodnieniowa stawów dotyczy 60% społeczeństwa po 50. roku życia, częściej cierpią na nią kobiety. Jest to zespół objawów związanych z uszkodzeniem chrząstki stawowej i podchrzęstnej warstwy kości.

Chrząstka szklista, która pokrywa prawidłową powierzchnię stawową, nie jest pokryta ochrzęstną, praktycznie więc nie ma możliwości regeneracji. W miejscu jej uszkodzenia powstaje chrząstka włóknista, która ma gorsze właściwości biomechaniczne. W tej sytuacji podchrzęstna warstwa kości przenosi większe obciążenia, na skutek czego dochodzi do odczynu wytwórczego tkanki kostnej. Dotyczy on zwykle kręgosłupa, stawów kolanowych, biodrowych oraz stawów międzypaliczkowych rąk. Często, choć nie zawsze, przyczyną są zmiany w przebiegu starzenia się chrząstki.

Powtarzające się urazy mechaniczne, przeciążenia stawów, nadwaga oraz wady wrodzone również mają duże znaczenie w powstawaniu zwyrodnienia stawów. Przebyte choroby zapalne stawów oraz leczenie dostawowymi wstrzyknięciami preparatów sterydowych także przyspieszają niszczenie chrząstki stawowej.

Przyczajony wróg
Choroba rozpoczyna się niepostrzeżenie i powoli. Ból początkowo jest związany tylko z wysiłkiem, następnie pojawia się on również w spoczynku, ruchomość stawów stopniowo staje się coraz bardziej ograniczona. Dołącza się do tego uczucie sztywności w stawach, którą chory odczuwa zwłaszcza rano, po nocnym spoczynku. Ten ostatni objaw może być również zwiastunem choroby reumatoidalnej.

Pacjent zazwyczaj nie zauważa zniekształcenia stawów, choć koślawość lub szpotawość, są dosyć charakterystyczną cechą choroby zwyrodnieniowej. Lekarz stawia rozpoznanie na podstawie całego zespołu objawów, pomocne są również badania dodatkowe – szczególnie zdjęcia RTG, na których uwidacznia się zazwyczaj zwężenie szpary stawowej oraz zmiany wytwórcze na powierzchni stawowej i jej krawędziach. Ponieważ czasami objawy kliniczne zmian zwyrodnieniowych mogą przypominać objawy innych chorób stawów, w celu wykluczenia choroby reumatoidalnej często wykonuje się dodatkowe oznaczenia biochemiczne. Można również pobrać do badania płyn stawowy – znajdują się w nim niezapalne fragmenty chrząstki i kryształów.

Jeśli zostanie postawione rozpoznanie, trzeba choremu uświadomić, iż zwyrodnienie stawów jest chorobą przewlekłą, której nie da się wyleczyć, można jedynie spowolnić proces niszczenia stawu.

Trzy sposoby walki
Leczenie jest trzykierunkowe: profilaktyczne przyczynowe, objawowe, a w razie konieczności operacyjne. Należy leczyć wszelkie nieprawidłowości spowodowane urazami, przyczynami wrodzonymi lub rozwojowymi oraz choroby metaboliczne wpływające na układ kostny. Wskazane jest także prowadzenie odpowiedniego trybu życia, redukcja nadwagi, rehabilitacja i ćwiczenia fizyczne. Czasem konieczna bywa zmiana rodzaju wykonywanej pracy.

Leczenie objawowe polega na podawaniu przede wszystkim leków przeciwbólowych mających komponentę przeciwzapalną – głównie w postaci żelów i maści (postaci doustnych bez wyraźnej potrzeby nie powinno się stosować przewlekle z uwagi na ich działania niepożądane, przede wszystkim krwawienia z przewodu). Doustnie wskazane są preparaty zawierające substancje wspomagające odbudowę stawów: siarczan glukozaminy, chlorowodorek glukozaminy, siarczan chondroityny. Na polskim rynku dostępne są leki jedno- lub wieloskładnikowe.

Bardzo drogim, ale często skutecznym sposobem leczenia jest podawanie pacjentowi dostawowo kwasu hialuronowego. Przyspiesza on procesy naprawcze, poprawia ruchomość w zajętym stawie oraz zmniejsza sztywność i ból – efekt ten może się utrzymywać przez pół roku. Część lekarzy zaleca również preparaty homeopatyczne i roślinne zawierające wyciągi z avocado, soję lub imbir – pełnią one głównie rolę pomocniczą.

Dostawowe podawanie sterydów jest sposobem, który wprawdzie łagodzi dolegliwości, ale może doprowadzić do zniszczenia stawu. Leki te bywają stosowane w przypadku zmian zwyrodnieniowych z komponentą zapalną.

Możliwe jest także w wybranych przypadkach leczenie operacyjne (głównie korygujące lub endoprotezoplastyka), które jednak powinno być stosowane wtedy, kiedy potencjalne korzyści przeważają nad ryzykiem operacji i jej powikłań.