Osłona w antybiotykoterapii

W wyniku stosowania antybiotyków zaburzeniu ulega równowaga flory bakteryjnej organizmu, co wiąże się z możliwością wystąpienia pewnych dolegliwości, w tym żołądkowo-jelitowych. W zapobieganiu im mogą być pomocne probiotyki.

Jeśli lekarz zalecił antybiotykoterapię, oznacza to, że jest ona naprawdę konieczna w leczeniu danej dolegliwości. Lekarz zawsze rozważa, jakie postępowanie jest korzystniejsze dla pacjenta. Wypisuje receptę na antybiotyk tylko wtedy, kiedy jest on potrzebny. Mimo to wiele osób obawia się działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem antybiotyków. Na szczęście na rynku dostępnych jest wiele preparatów, które mogą łagodzić niektóre następstwa tej terapii.

Zaufajmy wiedzy i doświadczeniu specjalisty i przyjmujmy antybiotyk według jego zaleceń. Powinniśmy dołożyć wszelkich starań, żeby przyjmować lek precyzyjnie o odpowiednich porach dnia. Należy wybrać do końca wszystkie tabletki przepisanego leku, niezależnie od tego, czy wcześniej nastąpiła poprawa stanu zdrowia. W razie jakichkolwiek wątpliwości, warto ponownie skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą.

Druga strona medalu
Antybiotykoterapia, jak każde leczenie farmakologiczne, obarczona jest ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Niektórzy pacjenci mogą doświadczyć reakcji alergicznych, inni – problemów żołądkowo-jelitowych. Zawsze warto być czujnym i reagować na sygnały dawane przez organizm.

Od 3 do 10 proc. pacjentów doświadcza biegunek będących skutkiem antybiotykoterapii. Czasami biegunka może pojawić się nawet dwa tygodnie po zakończeniu leczenia. Jest ona skutkiem zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej występującej w jelicie. W rzadkich przypadkach opisywana biegunka może doprowadzić do rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit, wywoływanego przez beztlenową laseczkę Clostridium difficile. Jest to ciężkie powikłanie, nawet zagrażające życiu. Dlatego o każdym przypadku wystąpienia biegunki w czasie stosowania antybiotyku należy niezwłocznie poinformować lekarza. Na szczęście istnieją skuteczne i bezpieczne sposoby zapobiegania biegunkom poantybiotykowym oraz ich następstwom.

Głos eksperta
– Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania biegunkom będącym skutkiem doustnej antybiotykoterapii jest stosowanie preparatów probiotycznych – mówi prof. dr hab. Eligia M. Szewczyk, Kierownik Zakładu Mikrobiologii Farmaceutycznej UM w Łodzi. – Probiotyki są wyselekcjonowanymi szczepami dobroczynnych dla człowieka bakterii. Pomagają w procesach trawiennych, stymulują układ odpornościowy i, co bardzo ważne, chronią jelita przed rozwojem organizmów patogennych. W wyniku stosowania antybiotyków zaburzeniu ulega równowaga flory bakteryjnej. Probiotyki kompensują te zaburzenia, dostarczając na nowo korzystnych bakterii – dodaje pani profesor.

– Spożywanie kefirów, jogurtów lub innych spożywczych produktów fermentowanych jest niewystarczające – uważa prof. Szewczyk. – Po pierwsze dlatego, że produkty mleczne są przeciwwskazane przy leczeniu niektórymi antybiotykami (np. tetracyklinami), a po drugie tylko preparaty probiotyczne dostępne w aptekach gwarantują zawartość odpowiednich szczepów bakteryjnych. Szczep probiotyczny musi przetrwać kwasowe środowisko soku żołądkowego, działanie enzymów trawiennych i soli kwasów żółciowych oraz musi mieć potencjał namnażania się w świetle jelita.

Który probiotyk wybrać?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), probiotyki to „żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza”. Do drobnoustrojów probiotycznych należą wybrane szczepy pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus (jednym z najlepiej zbadanych jest Lactobacillus casei ssp. rhamnosus – Lactobacillus GG), Bifidobacterium oraz drożdży probiotycznych (Saccharomyces boulardii).

Znaczenie ma nie tylko zawartość konkretnego szczepu bakteryjnego. Liczy się również jego ilość w pojedynczej dawce preparatu. Na opakowaniu podawana jest ilość komórek bakteryjnych danego szczepu, warto na to zwrócić uwagę. Ilość ta przedstawiana jest w jednostkach CFU (ang. Colony Forming Unit), która najczęściej odpowiada jednej komórce bakteryjnej. Uważa się, że aby stosowany probiotyk był skuteczny, należy przyjmować dobowo minimum 5 mld komórek bakteryjnych (określane: 5 mld CFU lub 5∙109 CFU).

Naturalna flora jelitowa dzieci jest inna niż osób dorosłych. Noworodki karmione piersią mają w świetle jelita głównie bakterie z rodzaju Bifidobacterium. Dlatego należy dostosować preparat do wieku. Ponadto dla dzieci dostępne są preparaty w wygodnych do użycia saszetkach z proszkiem do przygotowania roztworu lub bezpośredniego połknięcia (czasami z dodatkami smakowymi).

Oprócz probiotyków w preparacie mogą występować prebiotyki. Są to substancje ułatwiające przeżycie bakterii probiotycznych i kolonizację jelita grubego przez prawidłową florę bakteryjną. Wśród nich najczęściej spotykane są fruktooloigosacharydy (FOS), występujące naturalnie w warzywach: szparagach, karczochach, cykorii, cebuli, mannanoligosacharydy (MOS) lub błonnik pokarmowy. Połączenie preparatu probiotycznego z prebiotykiem nosi nazwę synbiotyku.

Stosowanie
Preparaty probiotyczne powinny być przyjmowane już od pierwszego dnia antybiotykoterapii, a profilaktykę należy kontynuować jeszcze przez kilka dni po odstawieniu antybiotyku. Należy je zażywać nie później niż dwie godziny przed i nie wcześniej niż dwie godziny po przyjęciu antybiotyku (patrz rysunek). Wynika to z faktu, że probiotyki zawierają żywe organizmy, które mogą być unieszkodliwiane przez lek przeciwbakteryjny. Kapsułkę należy połknąć w całości, popijając dużą ilością wody (lub mleka, jeśli nie jest przeciwwskazane). Dopuszczalne jest wysypanie zawartości kapsułki do niewielkiej ilości zimnej lub letniej wody.

W wyniku antybiotykoterapii u kobiet może dochodzić również do zakażeń grzybiczych pochwy na skutek zaburzenia flory bakteryjnej. W celu zapobiegania infekcji można zastosować probiotyki w postaci kapsułek dopochwowych.

Biegunka poantybiotykowa
Jeśli w czasie antybiotykoterapii pojawi się biegunka lub jakiekolwiek niepokojące objawy, należy skontaktować się z lekarzem, który zaleci odpowiednie postępowanie. Do leków objawowych należy diosmektyt, który ma właściwości adsorpcyjne. Wykazano jego skuteczność w unieszkodliwianiu toksyn C. difficile. Należy podkreślić, że diosmektytu nie wolno stosować w biegunce poantybiotykowej bez kontroli lekarza! Może się okazać, że niezbędne będzie zastosowanie terapii nawadniającej i leku zwalczającego C. difficile, a nawet poddanie pacjenta leczeniu szpitalnemu.