Opieka farmaceutyczna w walce z nałogiem

Nie jest łatwo zerwać z uzależnieniem od tytoniu. Duży odsetek prób kończy się niepowodzeniem, dlatego tak ważne jest wsparcie pacjenta przez personel medyczny. Jednak aby móc profesjonalnie pomagać chorym osobom, należy przejść odpowiednie szkolenie.

Palenie tytoniu jest jednym z głównych czynników ryzyka wielu chorób, który można wyeliminować. Szkodliwe jest zarówno palenie (czynne lub bierne) papierosów, jak i cygar, fajki lub żucie tytoniu.

Uzależnienie od tytoniu jest chorobą, dlatego pracownicy ochrony zdrowia mają do odegrania zasadniczą rolę w zwalczaniu tego nałogu. Cieszą się oni zaufaniem pacjentów, stąd łatwiej im przekonać ich o szkodach zdrowotnych związanych z paleniem tytoniu, w tym także z biernym paleniem. Ponadto – jako eksperci – mogą prowadzić za pośrednictwem mediów działania edukacyjne. Pomoc w porzucaniu nałogu nie jest łatwa, ze względu na duży odsetek niepowodzeń. W przypadku powrotu do nałogu należy wyjaśnić pacjentowi, że nie jest to klęską i nie wynika z braku „silnej woli”. Jest to normalny proces nauki zachowań osoby niepalącej i wymaga kilku prób przed odniesieniem sukcesu.

Lekarz i pielęgniarka
Pomoc w rzucaniu palenia może mieć różne formy. Lekarz czy pielęgniarka mogą udzielić pacjentowi krótkiej porady na temat szkodliwości palenia, na podstawie kwestionariusza Fagerströma ocenić stopień uzależnienia, a na podstawie testu motywacji determinację pacjenta do walki z nałogiem. Powinni uświadomić palącym pacjentom, że porzucenie nałogu poprawi jakość życia zarówno ich samych, jak i ich najbliższych.

Farmaceuta
W przypadku farmaceutów działanie edukacyjne i informacyjne wygląda nieco inaczej. Wynika to z charakteru ich pracy. Dla wielu osób farmaceuta jest autorytetem w dziedzinie leków, posiada ogromną wiedzę na ich temat. Poza tym jest bardziej dostępny dla pacjentów niż lekarz w przychodni. Wizyta w aptece nie wymaga zapisów czy długiego dojazdu. Nie wiąże się ze stresem, jak w przypadku wizyty w gabinecie lekarskim.

Rola farmaceuty nie ogranicza się tylko do wydawania leków, ale polega także na wspieraniu pacjenta w walce z nałogiem.

Rozmowa z pacjentem
Jeśli pacjent poprosi o preparat NTZ (nikotynowej terapii zastępczej), farmaceuta może zapytać, czy planuje porzucenie nałogu, czy też jest w trakcie terapii. Jeżeli pacjent odpowie, że przestał palić, pracownik apteki powinien pogratulować mu sukcesu i potwierdzić, że jest to najlepsza rzecz, jaką dla swojego zdrowia może zrobić każdy palacz. Taktownie należy zapytać, czy jest to samodzielna inicjatywa czy terapia prowadzona pod okiem lekarza lub pielęgniarki. W pierwszym przypadku farmaceuta powinien poinformować pacjenta o najbliższej poradni, w której można uzyskać fachową pomoc. Natomiast jeżeli pacjent jest już pod opieką lekarza lub pielęgniarki, wystarczy jedynie zapewnić, że gdyby szukał pomocy lub porady, to może się do nich zwrócić o pomoc.

Jeśli pacjent nie jest zdecydowany, czy porzucić nałóg, farmaceuta może go zapytać, czy kiedykolwiek podejmował takie próby. Bez względu na odpowiedź, warto w rzeczowy i jasny sposób wytłumaczyć mu, jak ważne dla zdrowia jest zerwanie z nałogiem. Istotna może być także informacja o rodzajach preparatów NTZ, ich cenach, a przede wszystkim o mechanizmach działania i ewentualnych objawach ubocznych.

Ważne jest otoczenie
Wiadomo, że skuteczność porzucenia nałogu wzrasta wraz z intensywnością działań personelu medycznego. Dlatego, oprócz fachowej porady, warto zadbać o charakter miejsca, w którym przeprowadza się takie rozmowy. Powinny się tam znaleźć informatory, bezpłatne ulotki edukacyjne, plakaty informujące o szkodliwości nałogu palenia. Istotne jest także bezwzględne przestrzeganie przez personel zakazu palenia tytoniu w placówkach służby zdrowia.

Szkolenia i konferencje
Aby pracownicy ochrony zdrowia byli odpowiednio przygotowani do pomocy osobom porzucającym nałóg palenia, powinni przejść odpowiednie szkolenie. Program edukacyjny należałoby wprowadzić jako integralną część studiów, a wiedza ta powinna być aktualizowana. Oczywiście osoby udzielające porad same nie mogą być uzależnione od tytoniu.

Udział farmaceutów w walce z tym nałogiem jest bardzo istotny. W 2003 r. w Australii odbył się kongres Międzynarodowej Federacji Farmaceutycznej (FIP – International Pharmaceutical Federation), na którym przyjęto wytyczne dotyczące roli farmaceutów w promowaniu przyszłości bez papierosów. Głównym hasłem tego spotkania było wezwanie, aby w każdym miejscu sprzedaży leków wyeksponowane były informacje o szkodach zdrowotnych związanych z paleniem. Położono nacisk na informacje, że farmaceuci są pracownikami systemu opieki zdrowotnej, zawodowo zobligowanymi do ochrony zdrowia swoich klientów/pacjentów.

#POMOC DLA PACJENTÓW
Możesz w swojej aptece, w widocznym miejscu, wywiesić informację o korzyściach porzucenia nałogu palenia. Może ona wyglądać tak jak poniżej.

Korzyści porzucenia nałogu palenia:

• po 20 minutach ciśnienie i czynność serca normalizują się, temperatura dłoni i stóp powraca do normy;
• po 8 godzinach poziom tlenku węgla (czadu) we krwi obniża się, poziom tlenu powraca do wartości prawidłowych;
• po 24 godzinach zaczyna zmniejszać się zagrożenie zawałem serca;
• po 48 godzinach rozpoczyna się odnowa zakończeń nerwowych, powoli powraca smak i zapach;
• od 2 tygodni do 3 miesięcy poprawia się krążenie, wzrasta tolerancja wysiłku, co oznacza, że bez trudu pokonujesz dłuższy dystans; czynność płuc poprawia się o 30 proc. – nie musisz stale pochrząkiwać i pokasływać, możesz bez zadyszki wchodzić po schodach i jednocześnie rozmawiać;
• od 1 do 9 miesięcy powoli ustępują kaszel i ucisk w zatokach; trwa proces odnowy błony śluzowej oskrzeli, co skutkuje poprawą oczyszczania dróg oddechowych i rzadszymi infekcjami, lepiej oddychasz, poprawia się też koncentracja;
• po 1 roku maleje ryzyko choroby wieńcowej (u palaczy jest dwukrotnie wyższe);
• po 5 latach o połowę zmniejsza się ryzyko zachorowania na raka płuc, jamy ustnej, gardła, przełyku, pęcherza moczowego, nerek oraz trzustki, natomiast ryzyko udaru jest takie samo jak u osób niepalących.

Ważne! Jeżeli chorujesz na POChP, cukrzycę, chorobę wieńcową, astmę, niewydolność nerek, zaprzestanie palenia istotnie wpłynie na poprawę twojego stanu zdrowia.

tekst:
dr n. med. Elżbieta Puścińska,
prof. dr hab. med. Dorota Górecka