Opieka farmaceutyczna w hipercholesterolemii

Lipidy odgrywają niezwykle ważną rolę w organizmie ludzkim. Są istotnym składnikiem strukturalnym i energetycznym każdej komórki, wchodzą w skład błon komórkowych i stanowią źródło m.in. kwasów tłuszczowych, hormonów płciowych i witaminy D.

Nadmiar stężenia cholesterolu i cholesterolu całkowitego, a zwłaszcza jego nieprawidłowe frakcje, mogą doprowadzić do wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych będących główną przyczyną zgonów w krajach wysoko rozwiniętych. Dlatego też opieka farmaceutyczna powinna obejmować profilaktykę oraz monitorowanie leczenia zaburzeń lipidowych.

Profilaktyka
U podstaw zaburzeń profilu lipidowego leży wiele czynników. Wśród nich wyłaniają się chociażby obciążenia genetyczne, zagrożenia indukowane współistniejącymi chorobami czy stosowanymi lekami, a także te związane ze złymi nawykami żywieniowymi i niekorzystnym stylem życia. Dlatego też osoby z grupy ryzyka powinny podlegać szczególnej opiece farmaceuty. Pacjenci, u których wartości lipidogramu są prawidłowe (cholesterol frakcji LDL < 130 mg/dl, frakcji HDL > 35 mg/dl dla mężczyzn i > 45 mg/dl dla kobiet, cholesterol całkowity < 200 mg/dl, trójglicerydy < 150 mg/dl), ale występują co najmniej dwa czynniki ryzyka miażdżycy, powinni prowadzić odpowiedni styl życia. Farmaceuci muszą uświadomić zainteresowanym, jak ważne jest dbanie o prawidłowy poziom ww. parametrów.

Odpowiednia dieta i aktywność
Bardzo ważne jest wprowadzenie zmian w nawykach żywieniowych. Konieczne jest zatem ograniczenie ilości i odsetka energii, pochodzącej z nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) na rzecz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT). Można to osiągnąć poprzez urozmaicenie codziennej diety tłustymi rybami morskimi (łosoś, makrela, dorsz), roślinami liściastymi czy olejami (lniany, sojowy, rzepakowy), zawierającymi kwasy omega-3: EPA i DHA, obniżającymi poziom triglicerydów i zmniejszającymi krzepliwość krwi. Niezwykle ważne jest też zwiększenie spożycia błonnika i pektyn (płatki owsiane, jabłka), które wiążą cholesterol i zmniejszają jego wchłanianie.

W profilaktyce miażdżycy ważne jest także pokrycie zapotrzebowania na witaminy E, C i β-karoten. Chronią one związki lipidowe przed utlenieniem (utlenione formy działają jak wolne rodniki na ściany naczyń, istotnie je uszkadzając). Kwas foliowy z witaminami B6, B12 i B2 wpływa na prawidłowy metabolizm homocysteiny, która przyczynia się do uszkodzenia ścian tętnic, usztywniając je i zwiększając krzepliwość krwi. Preparaty ziołowe zawierające czosnek, wiesiołek, miłorząb japoński, żurawinę, ekstrakt z karczocha oraz preparaty fosfolipidowe poprawiają profil lipidowy. Ponadto, pacjent powinien zrezygnować z białego pieczywa smarowanego masłem na rzecz steroli i stanoli roślinnych. Najlepsza dla układu sercowo-naczyniowego jest bowiem dieta śródziemnomorska bogata w oleje roślinne i warzywa, a uboga w mięso zwierzęce.

Równie ważny jest aktywny tryb życia. Wysiłek fizyczny bardzo korzystnie wpływa na poprawę profilu lipidowego – i to nie tylko u osób otyłych! Jeżeli zmiana diety i stylu życia nie przynoszą spodziewanych korzyści w utrzymaniu prawidłowego stężenia parametrów lipidowych, pacjenci zostają poddani leczeniu farmakologicznemu.

Monitorowanie leczenia
Istnieje wiele grup leków stosowanych w leczeniu hiperlipidemii, takich jak statyny, fibraty, żywice jonowymienne czy kwas nikotynowy i jego pochodne. Zastosowanie leczenia hipolipemicznego jest poprzedzane zmianami nawykowymi żywienia pacjenta, a podczas terapii farmakologicznej wymagana jest odpowiednia dieta, o czym wielokrotnie zapominają pacjenci. Leki są konieczną ostatecznością, gdyż oznaczają dla pacjenta długoletnią terapię, zapobiegającą wystąpieniu powikłań hipercholesterolemii. Są znacznie trudniejsze do leczenia i bardziej uciążliwe dla pacjenta.

Statyny
Najczęściej stosowaną grupą leków są statyny. Oprócz korzystnego wpływu na profil lipidowy wykazują one działanie plejotropowe (wielokierunkowe). Statyny hamują reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-koenzymu A, enzymu odpowiedzialnego za wielkość syntezy cholesterolu w wątrobie. Poza tym, poprawiają czynność śródbłonka i funkcję naczynioruchową, zmniejszają procesy zapalne w zmienionym miażdżycowo naczyniu, działają antyagregacyjnie, wykazują działanie kardioprotekcyjne, mogą hamować rozwój osteoporozy i rozwój choroby Alzheimera. Statyny są stosunkowo dobrze tolerowane, choć nie są pozbawione działań niepożądanych. Leki te niosą ryzyko uszkodzenia mięśni (miopatii). Dlatego niezwykle ważne jest obserwowanie pacjenta i zwrócenie uwagi na pierwsze objawy miopatii (ból, tkliwość i osłabienie mięśni, zmiana koloru moczu na brązowy). W trakcie leczenia pojawia się także potencjalne ryzyko hepatotoksyczności. Osobom leczonym statynami powinno się systematycznie kontrolować aktywność aminotransferaz i kinazy kreatynowej.

Fibraty
Fibraty są głównie stosowane w leczeniu hipertriglicerydemii. Są na ogół dobrze tolerowane, chociaż przypisuje się im objawy ze strony przewodu pokarmowego, zmiany skórne, a także kamicę dróg żółciowych. Niestety, podobnie jak statyny mogą powodować miopatię, a także uszkodzenia wątroby.

Żywice jonowymienne
Kolejną grupą leków stosowanych w celu obniżenia cholesterolu są żywice jonowymienne. Wiążą one w jelicie kwasy żółciowe, które są wydalane z kałem, co powoduje „zmuszenie” organizmu do wytwarzania z cholesterolu żółci zamiast niekorzystnych frakcji. Często jednak podwyższają poziom trójglicerydów na skutek nasilania powstawania lipoprotein VLDL w wątrobie. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, toteż głównymi działaniami niepożądanymi są: dolegliwości żołądkowo-jelitowe (wzdęcia, zaparcia, nudności), a także zmniejszone wchłanianie innych leków oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Kwas nikotynowy i jego pochodne
W celu obniżenia stężenia cholesterolu LDL i TG stosowany jest również kwas nikotynowy i jego amid (niacyna). Powodują one jednak uszkodzenia wątroby, napady dny moczanowej, pogorszenie tolerancji glukozy, zaczerwienie skóry, a także objawy ze strony przewodu pokarmowego.

Nie ma zatem lepszego środka w walce z hiperlipidemią niż odpowiednia dieta i aktywny tryb życia. My, farmaceuci, powinniśmy podpowiadać pacjentom, jak walczyć z tym zaburzeniem, jak ważne jest monitorowanie leczenia oraz wykluczenie interakcji i wielu działań niepożądanych.

Konsultacja: dr n. farm. Grażyna Sygitowicz

#Interakcje leków stosowanych w leczeniu hipercholesterolemii

• statyny: atrowastatyna, simwastatyna, lowastatyna, prawastatyna, fluwastatyna – niektóre pochodne kwasu fibrynowego (np. gemfibrozil), kwas nikotynowy; azotowe leki przeciwgrzybicze (np. itrakonazol); antybiotyki makrolidowe (np. erytromycyna, klarytromycyna); leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna)
• fibraty: bezafibrat, ciprofibrat, fenofibrat, gemfibrozil – statyny; pochodne sulfonylomocznika, doustne leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty)
• żywice: cholestyramina, kolestipol – inne leki hipolipemiczne
• pochodne kwasu nikotynowego: kwas nikotynowy, niacyna – statyny; żywice jonowymienne