Oparzenia skóry

Ból, obrzęki, martwica, owrzodzenia – to różne objawy oparzeń skóry. Niektóre z nich wymagają leczenia szpitalnego, a czasami nawet przeszczepienia skóry.

Używając określenia „oparzenie” mamy najczęściej na myśli skutki działania wysokiej temperatury, czyli tzw. oparzenia termiczne. Jednak oparzenia mogą być także wywołane energią elektryczną, substancjami chemicznymi, promieniowaniem jonizującym oraz słonecznym.

Stopnie poparzeń
W zależności od zajętych warstw skóry wyróżniamy trzy stopnie oparzeń. Oparzenia I stopnia obejmują wyłącznie naskórek. Objawy kliniczne ograniczają się do wystąpienia rumienia i obrzęku. Wyleczenie następuje po kilku dniach. Oparzenia II stopnia dotyczą skóry właściwej. Objawiają się one pęcherzami, obrzękiem, wysiękiem oraz częściową martwicą naskórka. Oparzenia te są bolesne, w ich obszarze występuje przeczulica zarówno na dotyk, jak i na ruch powietrza. Gojenie się tych oparzeń polega na pokrywaniu się ran naskórkiem powstającym z podziałów komórek nabłonkowych mieszków włosowych. Oparzenia III stopnia obejmują wszystkie warstwy skóry. Rany są zwęglone, woskowate lub skórzaste. Mogą być koloru białego lub szarego. Zwykle są suche. Często pojawiają się zakrzepy naczyń. Oparzenie takie niszczy przydatki skóry, więc nie reaguje ona na dotyk czy ukłucie. Wyleczenie tego typu oparzeń może być tylko częściowe, na skórze pozostają rozległe i głębokie blizny.

Oparzenia I i II stopnia zaliczamy do oparzeń lekkich. Obejmują one 1-2 proc. powierzchni ciała. Są to zwykle oparzenia „domowe” wywołane gorącym lub wrzącym płynem.

Oparzenia (II i III stopnia) dotyczące twarzy, genitaliów, stóp lub dłoni – bez względu na rozległość – powinny być leczone w warunkach szpitalnych. Dotyczy to także oparzeń w okolicy stawów ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia przykurczy. Hospitalizacja obowiązuje przy oparzeniach III stopnia obejmujących ponad 2 proc. powierzchni ciała i oparzeniach II stopnia obejmujących ponad 10 proc. powierzchni ciała.

Reguła dziewiątek
W okresie wstępnym – przy poparzeniu ponad 10 proc. ciała u dorosłych, a 5 proc. u dzieci – największe niebezpieczeństwo stanowi uogólniona reakcja organizmu w postaci wstrząsu wywołanego zmniejszoną objętością krwi i ucieczką osocza na zewnątrz (tzw. płacz oparzonej powierzchni).

Zasięg oparzenia określa się zazwyczaj „regułą dziewiątek”. Całkowita powierzchnia ciała jest podzielona na obszary anatomiczne stanowiące 9 proc. lub wielokrotność tej liczby. Głowa odpowiada 9 proc. powierzchni ciała, kończyna górna także 9 proc., kończyna dolna 18 proc., tułów 36 proc., wewnętrzne powierzchnie dłoni i narządy płciowe po 1 proc. Podział ten dotyczy osób dorosłych. U dzieci te proporcje są nieco inne. Ta reguła jest również pomocna przy obliczaniu, jaką ilość płynów należy uzupełnić.

Oparzenia termiczne
Ten rodzaj oparzeń dzielimy na oparzenia i sparzenia. Sparzeniem nazywamy stosunkowo niewielkie uszkodzenia skóry wywołane gorącymi płynami i parą. Oparzenie to silne uszkodzenie skóry działaniem otwartego płomienia o temperaturze około 900°C, gorących przedmiotów, stopionych ciał stałych (np. metali).

Przy lekkich oparzeniach i sparzeniach (nie więcej niż 10 proc. powierzchni) skórę należy jak najszybciej ochłodzić zimną wodą, aby zmniejszyć ból. Gdy oparzenia obejmują większy obszar, zimne okłady lub zanurzenia w wodzie mogą nie obniżyć wystarczająco temperatury ciała.

Dalsze leczenie, prowadzone pod kontrolą lekarza, polega na miejscowym stosowaniu maści, aerozoli i okładów o działaniu przeciwzapalnym. W przypadku głębokich oparzeń II lub III stopnia wskazane jest miejscowe leczenie roztworem azotanu srebra. Zaleca się także stosowanie preparatów przeciwbakteryjnych działających w szczególności na paciorkowce beta-hemolizujące – sprawców wtórnego zakażenia ran pooparzeniowych. W leczeniu oparzeń zastosowanie znajdują również opatrunki hydrożelowe, które można stosować na wszystkie części ciała. Dobre efekty dają zwłaszcza przy oparzeniach twarzy.

Oparzenia energią elektryczną
Oparzenie wywołane energią elektryczną powoduje rozległe zmiany w tzw. miejscu wejścia i wyjścia. Są one głębokie, gdyż obejmują narządy wewnętrzne, mięśnie i kości. Charakterystyczne dla tych oparzeń jest to, że martwica – początkowo niewielka – stopniowo poszerza się, mimo że nie działa już czynnik uszkadzający. Przyczyną są zaburzenia krążenia spowodowane zakrzepami wewnątrz naczyń krwionośnych.

Postępująca martwica tkanek i uwalnianie się toksyn może być także powodem ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych. Leczenie jest podobne do leczenia oparzeń termicznych, dodatkowo powinno się usunąć martwe tkanki oraz podać dożylnie antybiotyki.

Oparzenia chemiczne
Oparzenia chemiczne są wywoływane przez substancje żrące, takie jak: kwasy, zasady, sole niektórych metali ciężkich i gazy bojowe (iperyt). Ich cechą charakterystyczną jest możliwość przedłużonego działania na tkanki, co w konsekwencji może powodować zatrucia ogólne. W takich przypadkach bardzo ważne jest szybkie spłukanie skóry pod bieżącą wodą przez minimum 5-10 minut. Tragiczne w skutkach może być stosowanie na poparzoną kwasem skórę roztworu innego kwasu.

Leczenie jest takie jak w przypadku oparzeń termicznych. Jeżeli substancja chemiczna ma postać stałą (np. proszku), można ją najpierw usunąć mechanicznie. Zobojętnianie kwasów 3% roztworem sody oczyszczonej, a zasad 3% roztworem kwasu borowego, 1% octowego lub kwasem cytrynowym jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy mamy stuprocentową pewność, jaka substancja wywołała oparzenie.

Oparzenia słoneczne
Takie oparzenia są w istocie nasilonym odczynem rumieniowym wywołanym przez promienie UVB widma światła słonecznego. Rozwijają się one zwykle po 1 do 4 godzin od nasłonecznienia. W zależności od natężenia odczynu na skórze pojawiają się: rumień, obrzęk, a nawet pęcherze, podobnie jak w oparzeniu termicznym I i II stopnia. Zmiany zwykle ustępują po 1-2 dniach, pozostawiając złuszczający się naskórek i przebarwienia skóry. Pod kontrolą lekarza można stosować specjalne maści i okłady. Oczywiście należy wtedy bezwzględnie unikać słońca. Jeżeli oparzenie słoneczne jest bardzo rozległe, może doprowadzić nawet do wstrząsu i wówczas wymaga szybkiej interwencji lekarskiej.

Powikłania
Częstym powikłaniem po wyleczeniu oparzeń termicznych jest skłonność do powstawania przerośniętych blizn, keloidów, przykurczy. Czasami zmiany te wymagają przeprowadzania wielokrotnych operacji plastycznych i rekonstrukcyjnych. Leczeniem ciężkich oparzeń skóry, nierzadko wymagających zastosowania przeszczepów, a także usuwaniem późniejszych powikłań zajmują się wyspecjalizowane ośrodki medyczne.
lek. med. Sabrina Koudah