Niedobór magnezu

W jaki sposób utrzymać odpowiedni poziom magnezu w organizmie? Czym kierować się przy wyborze preparatu z magnezem?

Jak wynika z badań, obniżenie poziomu tego pierwiastka w stosunku do wartości prawidłowej, zwane hipomagnezemią, dotyka ok. 60 proc. Polaków. Odsetek pacjentów z niedostatkiem jest wyższy w grupie osób starszych, gdyż z wiekiem dochodzi do zwiększonej utraty magnezu – nawet do 80 proc. w porównaniu do ludzi młodych.
Dlaczego tak często mówi się o niedoborze magnezu? Poszukując odpowiedzi, stajemy przed kolejnymi pytaniami. Dlaczego magnez jest tak ważny dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu? Od czego zależy biodostępność tego pierwiastka? Jak można regulować ilość magnezu w organizmie?

Magnez – pierwiastek życia
Mimo że zaledwie 1 proc. ogólnej puli magnezu w organizmie człowieka przypada na płyny komórkowe, pierwiastek ten jest niezbędny do jego prawidłowego funkcjonowania. Rola magnezu polega na regulacji biochemicznej procesów komórkowych. Ważna jest także jego funkcja jako pierwiastka współtworzącego kości, mięśnie i tkanki miękkie. Magnez jest aktywatorem około 300 enzymów, które odpowiedzialne są za metabolizm białek, lipidów i węglowodanów.

Podobnie jak potas, ma on znaczny udział w przemianach związków wysokoenergetycznych. Istotne jest również jego działanie kardioprotekcyjne i immunostymulujące. Dodatkowo wykazano, że magnez może hamować rozwój miażdżycy oraz powstawanie zakrzepów. Z punktu widzenia żyjących w pośpiechu mieszkańców dużych aglomeracji miejskich, znaczące jest również jego działanie uspokajające oraz przeciwstresowe. Warto dodać, że ma on też właściwości odtruwające, np. wspomaga usuwanie z organizmu ołowiu czy kadmu.

Źródła magnezu
Naturalnym źródłem magnezu są spożywane przez nas pokarmy, zwłaszcza zielone warzywa (szpinak, zielony groszek, fasola) i pełnoziarniste pieczywo. Jeśli dieta jest zbyt uboga w ten pierwiastek (np. w przypadku osób pijących dużo kawy), można skorzystać z suplementów diety.

Wchłanianie magnezu zachodzi w jelitach (zwłaszcza w jelicie cienkim) i polega na dyfuzji biernej lub ułatwionej o dwuetapowym mechanizmie. W pierwszej kolejności następuje jego pobranie ze światła jelita wprost do komórek nabłonkowych, po czym, za pośrednictwem specjalnych białek transportowych trafia on do krwi.

Suplementy diety z magnezem
Analizując dopuszczone do stosowania w suplementacji formy chemiczne związków magnezu, można wyróżnić sole nieorganiczne oraz połączenia organiczne. Do tych pierwszych zaliczamy: tlenek magnezu MgO, wodorotlenek magnezu Mg(OH)2, trójkrzemian magnezu Mg2Si3O8, siarczan magnezu MgSO4, chlorek magnezu MgCl2, węglan magnezu MgCO3 oraz zasadowy węglan magnezu (MgOH)2CO3. Formą organiczną może być: uwodniony wodorocytrynian, cytrynian, wodoroasparaginian, mleczan, czy laktoglukonian magnezu bądź też, coraz bardziej ostatnio popularne, chelatowe formy magnezu (kompleks z aminokwasem – glicyną).

Na polskim rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów zawierających magnez. Są one jednak zróżnicowane pod względem wielkości dawki, formy chemicznej, a także obecności substancji dodatkowych. Typowe dawki związków magnezu wahają się od 100 do 1000 mg w przeliczeniu na jedną porcję. Przy wyborze odpowiedniego suplementu należy pamiętać o dwóch ważnych aspektach. Po pierwsze, ważniejsza jest nie zawartość magnezu, lecz jakość preparatu. Przy wyborze należy kierować się więc przede wszystkim jego postacią farmaceutyczną, nie zaś liczbą miligramów pierwiastka w tabletce/kapsułce. Po drugie, mniejsze dawki powodują mniejsze ryzyko efektu przeczyszczającego, dlatego tak ważne jest dopasowanie dawki do zapotrzebowania.
Dobór dawki preparatu powinien być jak najdokładniej dostosowany do potrzeb pacjenta. Preparaty z tlenkiem magnezu i chlorkiem magnezu najlepiej zastosować w przypadku nadkwasoty, gdyż zostaną one zobojętnione przez sok żołądkowy. Postać chlorku korzystna jest w przypadku niedokwaśności – hydroliza będzie prowadziła do zakwaszenia środowiska.

Substancje wspomagające wchłanianie magnezu
W preparatach farmaceutycznych stosuje się także substancje, które mają na celu usprawnienie wchłaniania magnezu. Zaliczyć do nich można formy witaminy D: kalcyferol (D1), ergokalcyferol (D2) lub cholekalcyferol (D3). Ich działanie polega na ułatwianiu przenikania pierwiastka do tkanek.

W przypadku przyjmowania witaminy D oraz magnezu trzeba unikać jednoczesnego spożycia wapnia. Jak wiadomo, witamina D korzystnie wpływa na wchłanianie również tego pierwiastka, co z kolei ma działanie antagonistyczne do wchłaniania magnezu.
Dużą popularnością cieszy się natomiast stosowanie witaminy B6 w postaci chlorowodorku pirydoksyny (Pyridoxini hydrochloridum) w suplementach z magnezem. Pirydoksyna zmniejsza utratę tego pierwiastka z organizmu oraz zwiększa jego stężenie w osoczu krwi i erytrocytach. Przeciętna zawartość tej witaminy w preparatach magnezowych wynosi 5 mg.

Biodostępność magnezu
Kolejnym, ważnym aspektem są interakcje jonu Mg2+. Należy zwrócić uwagę, co usprawnia, a co hamuje jego wchłanianie. Do tej pierwszej grupy należą czynniki, takie jak: dostateczna ilość białek oraz nienasyconych tłuszczy w pożywieniu, kwaśne środowisko, wydzielanie insuliny oraz parathormonu, a ponadto obecność kationów sodowych.
Ważna jest również forma soli, w jakiej dostępny jest kation magnezowy. Postać nieorganiczna jest na ogół słabiej przyswajalna przez człowieka. Dzieje się tak dlatego że wnętrze jelita naładowane jest dodatnio, więc – zgodnie z zasadami elektrostatyki – dodatnio naładowane kationy magnezowe są odpychane od powierzchni mikrokosmków. Ze względu na to zjawisko obserwuje się zmniejszenie wchłaniania nieorganicznych związków magnezu nawet do 10-16 proc.

Najwyższą biodostępnością odznacza się chelatowa forma magnezu. Związki chelatowe stanowią przykład tzw. kompleksów, czyli połączeń, w których jon centralny otoczony jest przez cząsteczki organiczne (ligandy) połączone z nim wiązaniami koordynacyjnymi. Mówi się, że jon centralny jest „zakleszczony” przez ligandy (z gr. chele – kleszcze, szczypce). Utworzona w ten sposób struktura charakteryzuje się odpornością na działanie czynników zewnętrznych. Wysoka stabilność wynika z korzystnych energetycznie układów przestrzennych najczęściej pięcio- i sześcioczłonowych. Ze względu na wymienione cechy związków chelatowych ich zastosowanie w suplementach diety oraz lekach wydaje się uzasadnione. Warto podkreślić, że taka forma podania magnezu ma szereg zalet. Najważniejszą jest wysoka zdolność do wchłonięcia chelatowanego jonu oraz brak dysocjacji trwałego kompleksu. W czasie stosowania takiej postaci farmaceutycznej nie dochodzi ani do niekorzystnych interakcji, ani do wystąpienia działań niepożądanych.

Istnieją również substancje zmniejszające ilość magnezu w organizmie. Najbardziej znanym antagonistą jonów Mg2+ jest wapń, który w formie kationów Ca2+ jest konkurentem jako kation dwuwartościowy występujący obficie w produktach mlecznych. Zasadowość środowiska, obecność białek roślinnych oraz kwasów tłuszczowych powoduje hamowanie wchłaniania magnezu poprzez wytworzenie jego nierozpuszczalnych związków. Szczególnie ważne jest tworzenie trudno rozpuszczalnych postaci z jonami fluorkowymi i anionami fosforanowymi, które występują obficie w napojach typu cola. Długotrwałe przyjmowanie pochodnych ksantynowych, zawartych m.in. w kawie czy herbacie, prowadzi do zwiększonego wydalania magnezu z moczem oraz zużywania go w procesach metabolicznych. Z dietetycznego punktu widzenia trzeba także uwzględnić błonnik pokarmowy i zdolności adsorpcyjne jonów metali na jego powierzchni. Warto także wspomnieć, że zawartość magnezu w roślinnych produktach spożywczych jest często zmniejszona – ze względu na nadmierne stosowanie nawozów sztucznych, tzw. przenawożenie.

Na co dzień narażeni jesteśmy także na sytuacje, które sprzyjają niedoborom magnezu. Mowa tu o szeroko pojętym stresie, którego działanie sprzyja utracie tego pierwiastka. Do czynników obniżających jego poziom w ustroju zaliczamy także: złe nawyki żywieniowe, szybkie tempo życia, stosowanie diet odchudzających, palenie papierosów oraz nadużywanie alkoholu.

Dieta to podstawa
Warto powtórzyć, że zapotrzebowania na magnez w jak największym stopniu powinny zaspokajać naturalne źródła. O suplementacji można pomyśleć dopiero, kiedy tryb życia nie pozwala na wdrożenie zbilansowanej diety. Ten ważny pierwiastek zawarty jest m.in. w zielonych warzywach, gorzkiej czekoladzie, kakao, orzechach laskowych, kaszy gryczanej czy płatkach owsianych. Wielbiciele kuchni azjatyckiej mogą zaopatrzyć się w specjalną przyprawę – nigari – której około 95 proc. stanowi chlorek magnezu. W myśl dobrze znanej zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć” warto na stałe włączyć te produkty do codziennej diety. Żeby uniknąć problemu niedoboru magnezu, trzeba też zmniejszyć ilość wypijanej kawy.

tekst: Michał Abendrot, Marta Dorocińska
studenci Wydziału Farmaceutycznego WUM