Nie tylko próchnica

Piękny uśmiech to nie tylko kwestia urody, ale przede wszystkim zdrowia. Dlatego warto dbać o zęby i o prawidłową higienę jamy ustnej.

Niewłaściwa higiena jamy ustnej powoduje namnażanie się bakterii wywołujących choroby zębów, a także negatywnie wpływa na ich wygląd, prowadząc m.in. do przebarwień.

Próchnica
Najczęstszą i najbardziej rozpowszechnioną chorobą zębów jest próchnica. Choruje na nią ponad
90 proc. Polaków. Próchnicę wywołują bakterie, na których obecność jesteśmy narażeni od momentu pojawienia się pierwszego zęba aż do końca życia. – Najważniejszą rolę w etiologii próchnicy odgrywają paciorkowce gatunków Streptococcus mutant i Streptococcus sobrinus. W rozwoju próchnicy biorą też udział produkty metabolizmu bakterii, węglowodany dostarczane z pożywieniem oraz pewne składniki śliny. Glikoliza, czyli biochemiczna przemiana cukrów z udziałem drobnoustrojów próchnicotwórczych, odbywa się w płytce nazębnej – wyjaśnia prof. Ewa Iwanicka-Grzegorek z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Węglowodany stanowią pożywkę bakterii, które produkują kwasy organiczne odpowiedzialne za demineralizację, czyli rozpuszczanie szkliwa. A to jest początkiem procesu próchnicowego. Węglowodany są także substancją spoinową stwarzającą idealne warunki do kolonizacji bakterii, które przylegają do powierzchni zębów. Im bardziej lepki pokarm, tym dłużej przetrzymywany jest w jamie ustnej i tym większe jest ryzyko pojawienia się bakterii próchnicowych.

Nadżerki
Zniszczenie twardych tkanek zęba może być spowodowane nie tylko przez bakterie. Jedną z grup ubytków niepróchnicowych są tzw. nadżerki szkliwa. Są to ubytki powstające wskutek działania kwasów, niepowiązane z rozkładem węglowodanów w jamie ustnej. Częstym powodem pojawiania się tego typu ubytków jest spożywanie kwaśnych pokarmów i nieodpowiednia (przesadna) higiena jamy ustnej. Także zmniejszone wydzielanie śliny, która neutralizuje kwasy oraz przyjmowane leki (np. witamina C do ssania) mogą prowadzić do nadżerek szkliwa.

W wyniku działania kwasów dochodzi do rozmiękczenia szkliwa. Szczoteczka do zębów działa wtedy jak narzędzie ścierne. Dlatego nie wolno myć zębów bezpośrednio po spożyciu kwaśnych produktów, np. owoców cytrusowych, jabłek, śliwek, truskawek, wiśni, pomidorów, naturalnych soków owocowych, napojów typu cola czy jogurtu. Należy odczekać 10-15 minut, aby organizm zneutralizował kwasy. Ponadto zaleca się picie napojów przez słomkę, aby miały mniejszy kontakt z zębami.

Przebarwienia
Naturalna, prawidłowa barwa zębów waha się od białej poprzez szaroniebieską do żółtawo-kremowej. Kolor zębów uwarunkowany jest genetycznie i zależy od stopnia mineralizacji tkanek twardych zęba. Jednak ogromny wpływ na kolor naszych zębów mają również spożywane przez nas pokarmy oraz napoje (np. kawa, herbata, czerwone wino), a także palenie papierosów. Warto też pamiętać, że w miarę upływu czasu szkliwo staje się coraz cieńsze, a każde mikrouszkodzenie czyni je jeszcze bardziej podatnym na działanie czynników chromogennych. Ciemnienie zębów może mieć także związek z przebytymi chorobami lub z przyjmowanymi lekami.

– Przebarwienia na zębach pojawiają się najpierw w miejscach, które są mniej dokładnie oczyszczane, czyli w okolicy dziąseł oraz w przestrzeniach międzyzębowych. Zdarza się, że przebarwienia pokrywają cały ząb. Podczas regularnego szczotkowania zębów pastą z wysokiej jakości kompleksem czyszczącym (uwodniona krzemionka) można usunąć przebarwienia ze wszystkich powierzchni: zewnętrznych, wewnętrznych i międzyzębowych – mówi stomatolog
dr n. med. Jacek Iracki.

Negatywnie na stan zębów wpływają nikotyna i inne składniki dymu tytoniowego. U osób palących procesy powodujące powstawanie przebarwień przebiegają znacznie szybciej i intensywniej, gdyż zachodzą pod wpływem ciepłego dymu papierosowego. Choroby przyzębia częściej też atakują palaczy.

Płytka nazębna i kamień
Płytka nazębna jest nazywana bakteryjną, gdyż właśnie bakterie stanowią nawet 80 proc. jej masy. Płytka to miękki, żółtawy nalot, zbliżony kolorystycznie do barwy szkliwa, choć nieco od niego ciemniejszy. Gromadzi się na powierzchniach zewnętrznych i wewnętrznych zęba, a także w przestrzeniach międzyzębowych.

Powstawanie płytki nazębnej rozpoczyna się już kilka minut po oczyszczeniu zębów. Najpierw pojawia się tzw. błonka nabyta, na której bardzo szybko osiadają bakterie. Pojedyncze bakterie łączą się w skupiska coraz większe i bardziej zwarte. W ciągu 24 godzin błonka przekształca się w płytkę nazębną, która szybko zwiększa objętość i zmienia skład, pojawiają się np. paciorkowce, gram-dodatnie pałeczki i beztlenowce. Doskonałą pożywką dla rozwoju płytki nazębnej jest sacharoza dostarczana z pożywieniem. Im więcej węglowodanów w jamie ustnej, tym szybszy przyrost masy płytki i jej ściślejsze zespolenie ze szkliwem zębów.

– Kwaśne środowisko płytki nazębnej sprzyja rozpoczęciu procesu demineralizacji, co prowadzi do powstawania zmian próchnicowych. Ponadto, obecność płytki zmniejsza wpływ fluoru na procesy remineralizacji szkliwa, a bakterie z płytki są odpowiedzialne za powstawanie zapalenia dziąseł i rozwój chorób przyzębia – ostrzega dr n. med. Jacek Iracki.

W wyniku mineralizacji płytki nazębnej powstaje kamień nazębny. Najszybciej tworzy się w okolicy szyjki zęba, poniżej lub powyżej linii dziąseł, na wszystkich powierzchniach zęba. Mineralizacja płytki rozpoczyna się, kiedy w płytce pojawią się martwe bakterie. Na początku obserwujemy pojedyncze ogniska mineralizacji, które systematycznie powiększają się i zlewają w blaszki. Po kilku dniach na powierzchni zębów widoczna jest już wyraźna, twarda warstwa kamienia o kolorze żółtym lub brązowawym.

Niestety, kamienia nazębnego nie można usunąć samodzielnie w domu, konieczna jest pomoc dentysty. Dlatego warto zatroszczyć się, aby kamień w ogóle nie powstał. Pomagają w tym inhibitory krystalizacji (pirofosforany) zawarte w niektórych pastach do zębów. Szczotkowanie zębów pastą z pirofosforanami skutecznie przeciwdziała mineralizacji płytki i jej przekształcaniu się w kamień nazębny.

Choroby przyzębia i błony śluzowej
Coraz częstszym problemem są choroby przyzębia, które prowadzą do zniszczenia aparatu utrzymującego ząb w kości, co może spowodować wypadnięcie nawet zdrowego zęba. Zaawansowane choroby przyzębia są dość trudne w leczeniu, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka, czyli higiena i leczenie wczesnych stadiów choroby. Powierzchowna postać choroby przyzębia to wszelkiego rodzaju zapalenia dziąseł objawiające się najczęściej krwawieniem, zwłaszcza podczas szczotkowania zębów i spożywania twardych pokarmów. Ich główną przyczyną jest niedostateczna higiena jamy ustnej. Nieusuwana płytka nazębna staje się coraz grubsza i po kilku dniach zmienia się w kamień nazębny. Toksyny produkowane przez bakterie płytki nazębnej atakują również dziąsła. Dochodzi do zapalenia, destrukcji kości i rozchwiania zębów.

– W naszych badaniach klinicznych stwierdziliśmy, że u pacjentów ze złym stanem jamy ustnej częściej występuje wirusowe zakażenie brodawczakiem HPV, którego typy 6 i 16 są szczególnie groźne z uwagi na możliwość powstania raka. Na szczęście współczesne pasty do zębów wykazują działanie ochronne zarówno w stosunku do tkanek zmineralizowanych szkliwa-zębiny-cementu, jak i tkanek miękkich przyzębia – mówi dr hab. Andrzej Wójtowicz z Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Konsekwencją chorób zębów i błony śluzowej jamy ustnej może być nieprzyjemny zapach. Źródłem nieświeżego oddechu są najczęściej: powikłania próchnicy i w konsekwencji zgorzel zębów, korzenie zębów, zapalenie przyzębia, grzybica jamy ustnej, owrzodzenia, a także nieczyszczone uzupełnienia protetyczne. Związki zapachowe zazwyczaj pochodzą od bakterii beztlenowych bytujących w kieszonkach dziąsłowych i ubytkach próchnicowych.

Do past do zębów dodawany jest siarczan cynku, który wiąże związki siarki, tym samym inaktywując przykry zapach. Również wyciągi roślinne (np. rumianek pospolity, szałwia, melisa, mięta pieprzowa, zielona herbata, tymianek) korzystnie wpływają na zapach oddechu.

Metody szczotkowania
Za większość problemów pojawiających się w obrębie jamy ustnej odpowiadają drobnoustroje oraz uwalniane przez nie toksyny i produkty przemian metabolicznych. Są one stale obecne w jamie ustnej i nie można ich całkowicie wyeliminować. Dlatego działania profilaktyczne powinny skupić się do ograniczenia szkodliwego wpływu bakterii. Podstawową bronią w walce z nimi jest prawidłowa higiena jamy ustnej.

Skuteczność zabiegów higienicznych zależy od częstości, ale przede wszystkim od jakości czyszczenia, a także sposobu szczotkowania, dobrania właściwej szczoteczki oraz stosowanej pasty. Stomatolodzy zalecają szczotkowanie zębów przez trzy minuty po każdym posiłku. Absolutne minimum to mycie zębów po śniadaniu i po kolacji. W zależności od stanu uzębienia i przyzębia stosuje się różne metody szczotkowania, a istnieje ich bardzo wiele: pionowa, pozioma, obrotowo-wymiatająca, obrotowa, Foressa, Smitha, szorowanie.

Dla osób ze zdrowymi zębami najlepsza jest metoda obrotowo-wymiatająca. Część pracującą szczoteczki należy ułożyć pod kątem 45 stopni do płaszczyzny zębów – częściowo na dziąśle. Następnie wykonujemy ruchy obrotowo-wymiatające w kierunku do brzegów siecznych i powierzchni żujących. Czynności te powtarzamy kilka razy na tym samym odcinku, po czym przesuwamy szczoteczkę tak, aby oczyścić cały łuk górny, a następnie dolny. Zęby przednie od strony języka szczotkujemy metodą pionową, a powierzchnie żujące metodą poziomą. Warto pamiętać, aby podczas czyszczenia zębów nie szorować ich zbyt mocno, ponieważ możemy uszkodzić szkliwo. Energiczniej czyścimy jedynie powierzchnie żujące, aby dotrzeć do wszystkich szczelin i bruzd.

Dobra szczoteczka
W wyborze szczoteczki powinniśmy się kierować kilkoma zasadami. Część pracująca powinna być raczej mała, aby łatwo dotrzeć do wszystkich miejsc w jamie ustnej (długość około 2,5 cm, szerokość 1,2 cm). Należy zwrócić uwagę, żeby włosie nie było zbyt twarde ani zbyt miękkie. Zbyt twarde może uszkodzić dziąsło lub szkliwo, a zbyt miękkie nie usunie osadu nazębnego. Stomatolodzy odradzają używanie szczoteczek z włosia naturalnego, ponieważ każdy włos ma kanalik, w którym gromadzą się bakterie. Między zabiegami higienicznymi szczoteczkę należy przechowywać w pozycji pionowej, co ułatwia jej wysychanie. Przy systematycznym stosowaniu szczoteczka nadaje się do użytku średnio przez trzy miesiące.

Oprócz tradycyjnych szczoteczek na rynku dostępne są również szczoteczki elektryczne, których główka wykonuje ruchy posuwisto-zwrotne lub wirujące. Dodatkową zaletą jest wbudowany w niektórych modelach timer, który wyłącza się po trzech minutach.

Czyszczenie przestrzeni międzyzębowych i języka
Warto też korzystać z nici dentystycznych, które doskonale czyszczą powierzchnie międzyzębowe. Nić należy nawinąć na palce obu rąk i przesuwać między zębami w kierunku pionowym. Producenci oferują również szczoteczki międzyzębowe, które wyglądem przypominają małe wyciorki, a także specjalne irygatory.

W utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ustnej mogą być pomocne płyny do płukania. Należy jednak pamiętać, że jest to tylko metoda pomocnicza i nie zastąpi ona szczotkowania zębów.

Oczyszczanie języka powinno być codziennym, rutynowym zabiegiem higienicznym. Na stronie grzbietowej języka gromadzi się bowiem nalot, który bardzo często bywa przyczyną nieświeżego oddechu. Jest także siedliskiem drobnoustrojów w jamie ustnej, jak wykazują badania, także próchnicotwórczych. Nalot najlepiej usuwać za pomocą specjalnej szczoteczki do języka, ale można też oczyszczać język zwykłą szczoteczką do zębów, wykonując ruchy od tyłu do przodu.

Składniki pasty
W składzie past do zębów najważniejsze są tzw. środki czyszcząco-ścierne, które pomagają w usuwaniu płytki nazębnej (węglan wapnia, kwaśny węglan fosforu, wodorotlenek wapnia i magnezu, mleczan wapnia i magnezu) oraz środki pieniące wspomagające likwidowanie płytki nazębnej i usuwające ją z trudno dostępnych miejsc. Kluczowe znaczenie ma też zawartość fluoru (fluorek sodu, fluorek wapnia, aminofluorek), który wzmacnia zęby.

#Właściwości dobrej pasty do zębów

• usuwa płytkę nazębną i przebarwienia pochodzenia zewnętrznego
• czyści przestrzenie międzyzębowe
• działa przeciwbakteryjnie
• zwalcza nieświeży oddech
• przeciwdziała próchnicy zębów i odsłoniętych korzeni
• zapobiega powstawaniu płytki nazębnej i kamienia nazębnego
• zapobiega zapaleniom dziąseł
• wzmacnia struktury szkliwa