Melisa lekarska

Melisa lekarska (Melissa officinalis) to popularna roślina miododajna. Jej nazwa pochodzi od greckiego słowa melissa oznaczającego pszczołę. Ekstrakty z tej rośliny zawierają liczne substancje aktywne, a wydłużająca się z roku na rok lista ich właściwości i zastosowań jest imponująca.

O „krzepiących serce i oddalających melancholię” właściwościach melisy wiedzieli już starożytni Grecy i Rzymianie. W mitologii greckiej istniała nimfa o imieniu Melisa, która uczyła ludzi spożywania miodu. Zaś tacy uczeni, jak Hipokrates, Teofrast, Dioskorydes, Pliniusz pisali o melisie jako leku przeciwdepresyjnym, przeciw bólom głowy, użądleniom owadów, pogryzieniu przez psy.

W średniowiecznej Europie roślina ta uprawiana była w ogrodach przy klasztorach benedyktynów i karmelitów. W tym czasie trafiła także do Polski i Niemiec, gdzie do dziś cieszy się wielką popularnością.

O właściwościach melisy wspominała także św. Hildegarda i Albert Wielki. Popularny w epoce baroku środek przeciw dychawicy, chroniony tajemnicą produkcji, okazał się winem melisowym. Do dziś inhalacje z cytralu, cytronelolu i geraniolu stosuje się jako środki mukolityczne i wykrztuśne.

W XVIII wieku wielką popularnością cieszył się sporządzony przez Paracelsusa preparat, ponoć skutecznie przywracający młodość – Primus ens melisse. W „Aptece Londyńskiej” (książce z 1696 roku) opisywane są przypadki długowieczności wśród osób pijących melisę. Na przykład ksiażę Glamorgan dożył 108 lat, a niejaki John Hussey z Sydenham 116 lat.

Szukając analogii, można zauważyć, iż w pewnym sensie ta właściwość melisy wykorzystywana jest do dziś, między innymi w przemyśle kosmetycznym – dodaje się ją do maseczek i toników do cery tłustej. Walory tej rośliny doceniono także w branży perfumeryjnej i w lecznictwie. Okłady i kompresy z melisy są bardzo przydatne w leczeniu czyraków, a płyny do płukania jamy ustnej lub pasty w leczeniu zapaleń dziąseł.

Praktyczne zastosowanie
Działanie uspokajające
We współczesnym świecie melisa znana jest ze swojego uspokajającego działania. Niewiele osób jednak wie, że działa ona silnie na ośrodkowy układ nerwowy. Ta jej właściwość wykorzystywana jest w leczeniu między innymi nerwic wegetatywnych, neurastenii, dystonii nerwowo-krążeniowej. Dzięki tej roślinie w niektórych przypadkach można zrezygnować z leków syntetycznych bądź znacząco zredukować ich dawkę.

Szczególnie podatne na wpływ melisy są osoby w podeszłym wieku. Roślina ta pomaga im wyciszyć się w stanach uogólnionego pobudzenia nerwowego, w zaburzeniach snu, zredukować uczucie niepokoju i zagrożenia. Ponadto melisa łagodzi objawy przeziębienia i pomaga w nieżytach żołądka oraz jelit (działanie wiatropędne, przeciwfermentacyjne, żółciotwórcze).

Działanie przeciwbakteryjne
Pojedyncze składniki olejku melisowego działają przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo, zwłaszcza związki terpenowe o charakterze aldehydów: cytral, cytronelol. Związki garbnikowe, stanowiące około 5 proc. olejku, mają także właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, zwłaszcza w obrębie jelita grubego.

W literaturze opisano także działanie grzybobójcze w stosunku do Microsporum gypseum, Trichophyton equinum, Trichophyton rubrum. Garbnikom zawartym w melisie przypisuje się ponadto działanie: wirostatyczne w stosunku do wirusów Hermes simplex i wirusa świnki (Parotitis epidemia), przeciwgrzybicze (Aspergillus flavus, Candida albicans, Penicillinum citrinum), cytostatyczne (zawierający polifenolowe związki garbnikowe wodny wyciąg z melisy hamuje podziały komórek nowotworowych w hodowli in vitro).

Immunostymulacja
W ostatnich latach szeroko rozpatrywane są właściwości immunostymulujące melisy. Opublikowano wyniki kilku ciekawych prac badawczych porównujących skuteczność wodnego ekstraktu z liści melisy z działaniem syntetycznych modulatorów odporności: lewamizolu i isoprinozyny. Doniesienia te dowodzą wysokiej skuteczności ekstraktu z liści melisy w pobudzaniu zarówno komórkowej, jak i humoralnej odpowiedzi odpornościowej.

Działanie antyoksydacyjne
W 2005 roku odkryto, że ekstrakt z melisy ma też silne działanie antyoksydacyjne i wpływa na spowolnienie rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych zwierząt eksperymentalnych.

Przytoczone powyżej właściwości melisy, jak i nieustannie prowadzone badania składników czynnych olejku melisowego i plasują tę roślinę na nowej pozycji w świecie farmakoterapii. Zmuszają także każdego lekarza, w imię zasady primum non nocere, do zastanowienia się nad współczesnym znaczeniem leków ziołowych, znanych i stosowanych od stuleci.

#Najpopularniejsze mieszanki z użyciem melisy lekarskiej
Rp.
Fol. Melissae 40.0
Rad. Angelicae
Rad. Glycyrrhizae
Hb. Hyperici aa 10.0.
MDS. Odwar z łyżki zalać szklanką wody. W przypadku wymiotów na tle nerwowym pić 3 razy dziennie.

Rp.
Hb. Majoranae
Fol. Melissae
Rad. Angelicae
Fruct. Anisi aa
MDS. Odwar z łyżki zalać szklanką wody. W przypadku nerwicy żołądka pić 2-4 razy dziennie.

Rp.
Lichen islandic.
Fol. Melissae
Anth. Chamomillae aa
MDS. Odwar z łyżki zalać szklanką wody. W przypadku nerwicy żołądka pić 3 razy dziennie.
(według E. Wawrzyniaka „Leczenie ziołami. Kompendium fitoterapii”)

#Co zawiera melisa?
Z biochemicznego punktu widzenia w melisie stwierdzono występowanie: związków terpenowych (geraniolu, linalolu), związków triterpenowych (kwasu ursolowego, oleanolowego), garbników, kwasów organicznych (chlorogenowego, kawowego), substancji goryczkowych, soli mineralnych, flawonoidów, witamin (B1, B2, C), enzymów (peroksydaza), kumaryny, cukrów (stachioza). Ponadto roślina ta zawiera cytral i cytronelol, które warunkują charakterystyczny cytrynowy zapach olejku melisowego.