Kiedy bolą zatoki

Zapalenia zatok nie należy bagatelizować. Najlepiej od razu leczyć pierwsze objawy choroby. Bo zlekceważone, mogą doprowadzić do poważnych powikłań albo zamienić się w stan przewlekły.

Zatoki przynosowe stanowią bardzo ważny element górnych dróg oddechowych. Są one ściśle powiązane z jamą nosa – zarówno anatomicznie, jak i funkcjonalnie. Dlatego wszystkie procesy chorobowe dotyczące nosa (infekcyjne – np. przeziębienie, i nieinfekcyjne – np. alergia wziewna) w mniejszym lub większym stopniu oddziałują na zatoki. Doprowadzają w ich obrębie do patologii. Z kolei lokalizacja zatok w obrębie czaszki decyduje o rozmieszczeniu i charakterze dolegliwości związanych z ich schorzeniami.

Przyczyny dolegliwości
Etiologia schorzeń zapalnych zatok przynosowych jest bardzo szeroka. Najczęściej przyczyną są infekcje wirusowe lub bakteryjne oraz alergie wziewne (należy pamiętać, iż jakiś czas temu alergia została zaliczona do zapaleń). Ze względu na dynamikę, zapalenia można podzielić na: ostre (zwykle o burzliwym przebiegu) i przewlekłe (o bogatej i zróżnicowanej symptomatyce).
Połączenie jam nosa z zatokami sprzyja szerzeniu się procesu zapalnego w obrębie zatok, zarówno przez „ciągłość” błony śluzowej, jak i na skutek zablokowania naturalnego ujścia. W obrębie zatok doprowadza to do zaburzeń cyrkulacji śluzu i wentylacji powietrzem (prawidłowa wentylacja i cyrkulacja są niezbędne dla funkcjonowania zatok). Każda infekcja wirusowa (nawet zwykłe przeziębienie) czy bakteryjna może spowodować ostre zapalenie. Również alergia może być przyczyną stanu zapalnego zatok.

Niepokojące objawy
Zapalenie zatok objawia się bólem o różnym, czasami bardzo dużym, nasileniu zlokalizowanym w najczęściej w okolicach czołowych i pod­oczodołowych. Niekiedy silny ból występuje jedynie np. w okolicy potylicznej głowy (kiedy proces zapalny dotyczy głównie zatoki klinowej) lub w okolicy gałek ocznych (przy dominacji zapalenia w zatokach sitowych). Czasem silny ból może być „rozlany” i dotyczyć wszystkich wymienionych okolic. Uczucie bólu nasila się przy pochyleniu głowy ku przodowi.
Oprócz dolegliwości bólowych bardzo charakterystyczne jest występowanie trudności w oddychaniu przez nos. Pojawia się też katar, który zwykle w początkowym okresie zapalenia ma charakter surowiczy (a więc jest bezbarwny i wodnisty), a później (w miarę rozwoju choroby) zmienia się na śluzowy i/lub ropny. Chorobie może towarzyszyć podwyższona temperatura ciała i dreszcze oraz kaszel. Kaszel z kolei może być wynikiem drażniącego działania na gardło spływającej z nosa i zatok wydzieliny. Może również świadczyć o jednoczesnym zapaleniu zatok i zapaleniu dróg oddechowych. Opisanym objawom towarzyszy zwykle ogólne złe samopoczucie, uczucie zmęczenia i osłabienia, zaburzenia koncentracji i rozdrażnienie.
W przewlekłym zapaleniu zatok dolegliwości są mniej burzliwe (choć nie mniej dokuczliwe, bo rozciągnięte w czasie – nawet na lata). Chory ma zablokowany nos i katar. W okresach zaostrzenia choroby pojawia się silny ból głowy.

Można skutecznie leczyć
Leczenie zależy od rodzaju zapalenia, czasu trwania choroby, jak również jej nasilenia. Przy bardzo silnych bólach głowy i wysokiej gorączce dochodzącej do 40ºC należy zalecić choremu, aby niezwłocznie udał się na ostry dyżur do szpitala. Opisane objawy mogą świadczyć już o rozwijającym się powikłaniu (mogą też być wywołane inną groźną chorobą, np. zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych).

Jednak w początkowej fazie zapalenia zatok (zwykle to pierwszy lub drugi dzień) farmaceuta może zalecić leki objawowe. Poza środkami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi, jakie stosowane są w zwykłych przeziębieniach, należy zaproponować choremu leki prowadzące do anemizacji błony śluzowej nosa (zmniejszone przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa prowadzą do odblokowania ujść naturalnych zatok, przez co zmniejszają się dolegliwości bólowe z tzw. ex vacui tj. podciśnienia). Mogą to być krople do nosa lub preparaty doustne (do podawania samodzielnie lub w połączeniu z lekami antyhistaminowymi czy przeciwbólowymi).
Należy przy tym pamiętać, że krople do nosa mogą być stosowane przez krótki czas. Zwykle zaleca się trzy dni, maksymalnie – siedem. Natomiast leki doustne o działaniu anemizującym (zwykle pochodne pseudoefedryny) mogą wywierać negatywny wpływ na układ krążenia i powodować wiele dolegliwości niepożądanych.

Jeżeli objawom zapalenia zatok towarzyszy częste i intensywne kichanie, świąd nosa, obrzęk i przekrwienie spojówek, to można podejrzewać tło alergiczne choroby. Wtedy należy zalecić pacjentowi dodatkowo leki antyhistaminowe. Zawsze trzeba przeanalizować skład leków proponowanych choremu, tak aby nie dublowały się ich poszczególne składniki (jest to szczególnie ważne przy preparatach antyhistaminowych i pochodnych pseudoefedryny). Takie postępowanie pozwala ograniczyć ryzyko wystąpienia przykrych działań niepożądanych.

Z innych leków dostępnych w aptece do terapii wspomagającej leczenie zapalenia zatok można zalecić olejki eteryczne lub inne substancje do inhalacji. Dają one zwykle subiektywne uczucie poprawy oddychania i poprawiają komfort chorego.
Natomiast leczenie przewlekłego lub rozwiniętego już zapalenia zatok musi być prowadzone przez specjalistę, najlepiej otolaryngologa, który zaleci optymalną dla chorego terapię i konieczne niekiedy badania dodatkowe.

Rodzaje zatok
W ujęciu anatomicznym zatoki to jamy wysłane błoną śluzową, połączone z przewodami nosowymi poprzez naturalne otwory, czyli ujścia zatok. Wyróżniamy zatoki szczękowe, czołowe (najbardziej „znane” przez pacjentów) oraz grupy zatok sitowych (zatoki sitowe przednie i tylne zlokalizowane w okolicach oczodołów oraz podstawy czaszki) i zatoki klinowe (zlokalizowane w podstawie czaszki).