Infekcje dróg moczowych w okresie ciąży – studium przypadku

30-letnia kobieta w widocznej ciąży odczuwa dolegliwości ze strony układu moczowego. Od lekarza dostała receptę na cefaleksynę, z zaleceniem przyjmowania leku w dawce 500 mg trzy razy na dobę. Pacjentka obawia się, że lek będzie miał niekorzystny wpływ na rozwijający się płód.

Jakie mikroorganizmy wywołują infekcje dróg moczowych?

Zakażenia dróg moczowych najczęściej są wywoływane przez bakterie znajdujące się w przewodzie pokarmowym. Głównym patogenem jest Escherichia coli, która odpowiada za 90 proc. zakażeń dróg moczowych (ang. Urinary Tract Infections – UTI) w naszej populacji. Inne mikroorganizmy powodujące takie infekcje to: gronkowce, enterokoki, Proteus mirabilis i Candida albicans. Zakażenia wywołane przez Candida albicans najczęściej dotyczą pacjentów oddziałów szpitalnych – z założonym na stałe cewnikiem, przyjmujących leki immunosupresyjne lub antybiotyki oraz chorych na cukrzycę.

Jak często dochodzi do infekcji dróg moczowych w okresie ciąży?

Z przeprowadzonych badań epidemiologicznych wynika, że zakażenie bezobjawowe dotyczy od 2 do 10 proc. kobiet w ciąży, przy czym u 20-40 proc. z nich może dojść do infekcji nerek. Ostre zapalenie pęcherza moczowego występuje u 1-4 proc. przyszłych matek.

Jakie są najczęstsze (typowe) objawy zakażenia dróg moczowych?

Najczęstszymi objawami infekcji dróg moczowych są: bezmocz, częste oddawanie moczu, krwiomocz, ból pleców (zwłaszcza w okolicy lędźwiowej), tkliwość boku i/lub lędźwi.

Jakie są możliwe powikłania związane z zakażeniami dróg moczowych w okresie ciąży?
Najpoważniejszymi powikłaniami związanymi z infekcją dróg moczowych u kobiet w ciąży są: możliwość wystąpienia zaburzeń w rozwoju dziecka, porażenie mózgowe, a także ryzyko poronienia.

Jakie są zalecenia dla kobiet w ciąży w przypadku zapalenia pęcherza moczowego?

Przed rozpoczęciem terapii niezbędne jest wykonanie posiewu z moczu w celu określenia patogenu i jego wrażliwości. Badanie posiewowe powinno być również wykonane mniej więcej po tygodniu od zakończenia terapii w celu potwierdzenia eradykacji patogenu. W przypadku objawów bólowych i gorączkowych można zastosować paracetamol, pamiętając jednak o jego właściwym dawkowaniu. Badania moczu powinny być przeprowadzane rutynowo raz w miesiącu w celu wykrycia ewentualnego zakażenia bezobjawowego.

Które chemioterapeutyki mogą być stosunkowo bezpiecznie stosowane w przypadku zakażeń układu moczowego w okresie ciąży?

Cefaleksyna należy do cefalosporyn pierwszej generacji, skutecznych w odniesieniu do większości patogenów powodujących infekcje dróg moczowych. Jej stosowanie nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem dla dziecka. Analogicznym profilem bezpieczeństwa charakteryzują się penicyliny. Amoksycylina jest zalecana tylko wtedy, gdy wiadomo, że zakażenie wywołały drobnoustroje wrażliwe na ten antybiotyk. Kwas klawulanowy w połączeniu z amoksycyliną nie ma większego wpływu na profil bezpieczeństwa stosowania.

Które chemioterapeutyki mogą być stosowane w zakażeniach układu moczowego, ale z zachowaniem szczególnej ostrożności?

Może to być trimetoprim. Wyjątek stanowią ciężarne, u których stwierdzono niedobory kwasu foliowego lub przyjmujące antagonistów kwasu foliowego, co może rzutować na niedobory tego składnika u dziecka, a w konsekwencji powodować zaburzenia w jego rozwoju. Ponieważ niedobory kwasu foliowego zwiększają ryzyko wystąpienia defektów cewy nerwowej, niezbędna jest jego suplementacja u wszystkich pacjentek przyjmujących trimetoprim w pierwszym trymestrze ciąży. Stosowanie trimetoprimu nie powinno jednak trwać dłużej niż jeden cykl leczenia.

Furagina jest skutecznym lekiem. Nie należy jednak jej podawać w pierwszym trymestrze ciąży i w okresie okołoporodowym. Nie może być także stosowana u kobiet z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.

Cefalosporyny drugiej generacji nie wchłaniają się tak dobrze po podaniu doustnym, jak te pierwszej generacji. Charakteryzują się także zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.

Które chemioterapeutyki nie są wskazane w okresie ciąży?

W okresie ciąży przeciwwskazane jest stosowanie chinolonów. Jest to związane z możliwością pojawienia się poważnych działań niepożądanych, takich jak zapalenie stawów.

Jakich informacji o przepisanym leku można udzielić pacjentce w ciąży?

Farmaceuta powinien przypomnieć pacjentce cel zastosowania przepisanego leku oraz zapytać ją o alergię na penicyliny, cefalosporyny lub inne alergeny. Jeśli pacjentka potwierdzi, że ma alergię na jakiś lek lub jego składnik, należy skierować ją ponownie do lekarza. Warto także udzielić informacji na temat możliwych działań niepożądanych i interakcji leków oraz zachęcić do dokładnego przeczytania ulotki dołączonej do opakowania. Trzeba też poinformować pacjentkę, że jeśli zauważy jakiekolwiek objawy niepożądane, powinna niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Stosowanie cefaleksyny przed porodem może dawać fałszywie dodatnie wyniki testu Coombsa u noworodków. Może także wpłynąć na wyniki oznaczeń glukozy w moczu.

Co dodatkowo można zalecić pacjentce?

Podczas konsultacji w aptece można także zaproponować przyjmowanie niewielkich dawek witaminy C, która obniżając pH moczu wpływa na zahamowanie rozwoju drobnoustrojów. Korzystne działanie mają również preparaty ziołowe bądź te zawierające żurawinę. Wyciąg z żurawiny wielkoowocowej uniemożliwia bakteriom Escherichia coli, przyleganie do nabłonka dróg moczowych oraz wspomaga ich wypłukiwanie z organizmu.

Ważne jest także zachowanie odpowiedniej higieny okolic intymnych. Powinno się polecić pacjentce stosowanie preparatów o fizjologicznym pH.