Grzybica skóry i paznokci

Szacuje się, że na grzybicę choruje blisko jedna trzecia populacji. Jest to choroba dosyć wstydliwa, ponieważ wiele osób uważa, że jej przyczyną jest brak higieny. Oczywiście, zachowanie higieny jest bardzo ważne, ale nie zawsze chroni przed grzybicą, ponieważ powoduje ją wiele czynników.

Grzybica skóry i paznokci może być powodowana przez grzyby, które bytują na naszej skórze przez cały czas, nie czyniąc nam szkody, jednak w stanach osłabienia mogą wywoływać chorobę. Wystąpieniu grzybicy sprzyja zmęczenie, stres, zaburzenia hormonalne, jednak zarazić się możemy również od innej osoby lub na basenie czy w saunie.
Bardzo ważne jest, aby reagować natychmiast, kiedy zauważymy niepokojące objawy – nieleczone ogniska chorobowe stale się powiększają, zlewając się w jedno duże, mogą też rozprzestrzenić się na płytkę paznokcia, co znacznie wydłuży i utrudni leczenie. Dodatkowo, skóra zarażona grzybicą wygląda nieestetycznie.
Typowymi objawami grzybicy skóry są zaczerwienione ogniska, często mające postać pęcherzyków, może towarzyszyć im świąd, pękanie i łuszczenie się skóry. Najczęściej grzybica występuje jako: łupież pstry, grzybica skóry gładkiej, grzybica owłosionej skóry głowy, grzybica paznokci.

Łupież pstry
Jest to grzybica naskórkowa, najczęściej pojawia się po zakończeniu okresu dojrzewania. Charakteryzuje się występowaniem zmian o wielkości 3-4 mm, które następnie zlewają się ze sobą, zajmując rozległe obszary skóry. Mają kolor różowy bądź żółtobrunatny, zainfekowana skóra drobno się łuszczy, rzadko występuje świąd. Drożdżaki z gatunku Pityrosporum ovale, powodujące łupież pstry, produkują kwas azelainowy, który jest inhibitorem melanogenezy. Właśnie z tego powodu choroba wzięła swoją nazwę – zmiany chorobowe wystawione na działanie promieni słonecznych nie opalają się, a na ciemniejszej zdrowej skórze odcinają się wyraźne białe ogniska.

Grzybica skóry gładkiej
Tę postać choroby dodatkowo dzielimy na grzybicę stóp, dłoni i pachwin. Wywoływana jest najczęściej przez dermatofity: Trichophyton, Microsporum i Epidermophyton. Często występuje w miejscach odsłoniętych, które są najbardziej narażone na infekcje – na dłoniach, szyi i twarzy. Charakteryzuje się okrągłymi lub owalnymi plamami rumieniowymi, którym towarzyszą pęcherzyki zamieniające się w strupki, oraz silny świąd.

Najbardziej uciążliwa jest tzw. stopa atlety – zmiany chorobowe pojawiają się na spodzie stopy, co często jest bardzo bolesne i uniemożliwia normalne chodzenie. Do zakażenia dochodzi najczęściej w miejscach publicznych, tam gdzie skóra narażona jest na nadmierną macerację spowodowaną wilgocią (kąpieliska, baseny). Może prowadzić do grzybicy paznokci, która jest dużo trudniejsza do wyleczenia.

Czerwonobrunatne plamy o brzegach uniesionych w stosunku do reszty skóry, charakteryzują grzybicę pachwin. Pojawia się w fałdach międzypośladkowych, w okolicach pachwin, na górnych częściach ud, u kobiet dodatkowo w okolicach piersi.

Grzybica owłosionej skóry głowy
Spowodowana jest przez Microsporum canis i Trichophyton tonsurans, dzielimy ją na trzy typy: woszczynową, strzygącą i drobnozarodnikową. W typie woszczynowym charakterystyczne są tzw. tarczki woszczynowe, czyli szaro-żółte strupy wrośnięte w skórę głowy. Przechodzą przez nie włosy, które są zniekształcone, stają się matowe i łamliwe. Z ognisk chorobowych wydobywa się nieprzyjemny zapach. W odróżnieniu od grzybicy strzygącej i drobnozarodnikowej, powoduje bliznowacenie, prowadząc do łysienia. W grzybicy strzygącej skóra głowy najczęściej pozostaje niezmieniona, ale występują skupiska z włosami ułamanymi przy powierzchni skóry, u mężczyzn może występować również na brodzie. Towarzyszy jej świąd; sporadycznie występuje niewielki rumień, który jest objawem stanu zapalnego. Postać drobnozarodnikowa jest bardzo zakaźna i występuje głównie w dużych skupiskach ludzi. Nigdy nie zajmuje paznokci, a bardzo rzadko skórę gładką. Stwierdza się występowanie dużych pojedynczych oraz towarzyszących im mniejszych ognisk, które wyglądają na pozbawione włosów – są one ułamane równo nad powierzchnią skóry, przez co przypomina grzybicę strzygącą. Może występować rumień i złuszczanie naskórka.

Grzybica paznokci
Powodują ją Trichopyton i Candida albicans. Jest przypadkiem najtrudniejszym do leczenia. Początkowo płytka paznokcia traci przejrzystość i zmienia kolor na brudnoszary lub żółtozielony. Paznokcie stają się łamliwe i rozdwajają się, z czasem zaczynają się wykruszać. Częściej występuje grzybica paznokci stóp, ponieważ są bardziej narażone na wilgoć. Stosuje się leczenie miejscowe (za pomocą kremu i lakieru) oraz doustne – preparatami z gryzeofulwiną.

Leczenie
Pamiętajmy, że grzybica jest chorobą zakaźną – jeżeli nie zaczniemy stosować żadnych preparatów przeciwgrzybiczych, możemy spowodować rozprzestrzenianie się choroby na bliskie nam osoby.
Zwalczanie grzybic skóry gładkiej ogranicza się do leczenie miejscowego – substancja lecznicza jest zawarta w maściach i kremach, w przypadku grzybicy stopy stosuje się również aerozol. Grzybicę skóry owłosionej i paznokci można leczyć miejscowo, ale niezbędne jest także podawanie substancji doustnie. Dodatkowo na paznokcie nakłada się lakier – przed zastosowaniem należy usunąć jak najwięcej skażonej płytki, aby substancja lecznicza miała lepszy dostęp do komórek grzybów. Leczenie, niestety, jest długotrwałe, ponieważ dawki zastosowane w preparatach przeciwgrzybiczych są grzybostatyczne, a nie grzybobójcze, tak aby nie oddziaływać na komórki osoby chorej.

Pacjenci często zniechęceni są długotrwałą terapią, która początkowo może nie dawać widocznych efektów, dlatego tak ważne jest wytłumaczenie jak działa lek i uświadomienie konieczności długiego stosowania preparatu. Zbyt krótkie leczenie grzybicy powoduje nie tylko nawroty choroby, ale także odporność drobnoustrojów na stosowany preparat.

W aptekach możemy nabyć zarówno preparaty OTC, jak i leki dostępne na receptę, które gwarantują praktycznie stuprocentowe wyleczenie. Substancje lecznicze stosowane w terapii należą do pochodnych: polienów, azoli, alliloamin (terbinafina, naftifina), morfolin (amorolfina), innych substancji (cyclo-piroksolamina, gryzeofulwina). Działanie wszystkich substancji polega na uszkodzeniu bądź zmianie właściwości błony komórkowej grzybów, jednak ich mechanizm jest różny.

Antybiotyki polienowe wiążą sterole (cholesterol i ergosterol) występujące w błonie komórkowej, co zmienia właściwości błony i zaburza selektywny transport. Komórka grzyba zostaje pozbawiona substancji cytoplazmatycznych, które wypływają z komórki. Do tej grupy leków należy między innymi nystatyna, natamycyna i amfoterycyna B, które występują w preparatach dostępnych na receptę.

Pochodne azoli zmniejszają syntezę ergosterolu, poprzez zahamowanie działania 14-α-demetylazy. Następuje kumulacja toksycznych steroli, co może powodować zahamowanie funkcji enzymów transportujących, związanych z błoną komórkową, i jej zniszczenie. Do tej grupy należy wiele substancji podawanych doustnie, takich jak flukonazol i ketokonazol, dostępnych na receptę, oraz klotrimazol, dostępny w preparatach OTC do stosowania miejscowego.

Terbinafina hamuje działanie epoksydazy skwalenowej (niezależnej od cytochromu P450), tym samym blokuje syntezę ergosterolu i prowadzi do akumulacji skwalenu. Działa on toksycznie na komórki grzybów, jednak nie wpływa na błony komórek człowieka. Występuje w preparatach OTC, stosowanych do leczenia miejscowego grzybicy stopy.
Amorfolina hamuje syntezę ergosterolu w błonie komórkowej, a jednocześnie w komórce grzyba gromadzą się nietypowe sferyczne sterole, co powoduje zahamowanie ich wzrostu. Używana jest do leczenia grzybicy paznokci – stosowana jest pod postacią lakieru do paznokci dostępnego na receptę.

Działanie gryzeofulwiny nie jest dokładnie poznane, jednak uważa się, że hamuje ona biosyntezę chityny oraz biosyntezę RNA w komórce grzyba. Odkłada się na nowo utworzonej keratynie, dzięki czemu ma długotrwałe działanie. Stosowana jest doustnie w leczeniu grzybicy paznokci i owłosionej skóry głowy, preparaty ją zawierające dostępne są na receptę.
Cyclopiroksolamina kumuluje się w komórkach, wiążąc z organellami i błoną komórkową, nie wpływając na syntezę ergosterolu. Powoduje to zwiększenie przepuszczalności błony, co w konsekwencji prowadzi do wypływania aminokwasów z komórki. Stosowana jest jako krem lub lakier do paznokci, dostępny jako preparat OTC lub na receptę.

Przykładowe substancje stosowane w leczeniu grzybic

Leczenie miejscowe
• bifonazol
• chlormidazol
• cyclopiroksolamina
• ekonazol
• flutrimazol
• ikonazol
• ketokonazol
• klotrimazol
• mikonazol
• terbinafina
• amorolfina
• nystatyna
• natamycyna
• naftifina
• amfoterycyna B

Leczenie ogólne
• flukonazol
• itrakonazol
• ketokonazol
• terbinafina
• gryzeofulwina