Grypa

Pacjenci często mylą grypę z przeziębieniem i innymi chorobami grypopodobnymi. Warto zapytać chorego o objawy i pomóc mu dobrać odpowiednie leczenie lub skierować do lekarza.

Spadek temperatury otoczenia, mniejsze nasłonecznienie powodują zmniejszenie odporności pacjentów. Osłabione mechanizmy obronne stają się często powodem wzmożonej zapadalności na uciążliwe infekcje dróg oddechowych. Wiele tego rodzaju infekcji cechuje się podobnymi objawami. Bardzo ważne jest umiejętne rozróżnienie grypy od przeziębienia i innych chorób o podłożu wirusowym. Znajomość mechanizmu zarażenia, charakterystycznych symptomów, zapobiegania i leczenia grypy zmniejsza ryzyko wystąpienia groźnych dla zdrowia, a nawet życia, powikłań pogrypowych.

Wirusy grypy
Grypa jest chorobą zakaźną układu oddechowego wywołaną przez wirusa grypy, zaliczanego do podtypu myksowirusów. Istnieją trzy typy wirusa grypy: A, B i C. Typ A wirusa powoduje zakażenia u ludzi, ale także innych ssaków i ptaków. Dzieli się on na podtypy w zależności od rodzaju dwóch białek na powierzchni cząsteczki wirusa: hemaglutyniny (H) i neuraminidazy (N). Zwykle zakażenia wirusami grypy podtypu A/H3N2/ powodują cięższe zachorowania niż zakażenia podtypem A/H1N1/ i typem B. Typ A jest odpowiedzialny za występowanie epidemii lub pandemii grypy. Typ B jest chorobotwórczy wyłącznie dla człowieka, okresowo wywołując epidemie. Typ C wiąże się z lżejszym przebiegiem choroby, wywołuje infekcje głównie wśród dzieci.

Źródła i mechanizm zakażenia
Wirus grypy przenosi się drogą kropelkową. Źródłem zakażenia jest chory lub zakażony pacjent, który kichając lub kaszląc rozpyla drobne kropelki wydzieliny dróg oddechowych, zawierające wirusy. Możliwe jest zakażenie drogą pokarmową poprzez kontakt ze wspólnymi przedmiotami. Istnieje także możliwość zakażenia wirusem grypy od zwierząt (świń, ptaków domowych i dzikich) poprzez dotyk, a także przez zjedzenie surowego lub niedogotowanego mięsa chorych na grypę zwierząt. Źródłem zakażenia mogą być także surowe jaja chorych ptaków.

Po dostaniu się do organizmu człowieka wirus grypy namnaża się w komórkach dróg oddechowych. Wirusowa hemaglutynina odpowiada za aglutynację krwinek czerwonych i proces przyłączania oraz wnikania wirionów do wnętrza komórek nabłonkowych dróg oddechowych. Materiał genetyczny wirusa przedostaje się do jądra komórkowego. Następuje replikacja materiału genetycznego i jego transkrypcja do mRNA. Matrycowe RNA rozpoczyna syntezę nowych białek wirusa. Wirusowe białka i RNA łączą się, razem tworząc wirusy potomne. Powierzchniowa neuraminidaza usuwa z powierzchni błony syntetyzowany w czasie infekcji kwas sialowy i toruje drogę do receptorów komórkowych, zwiększa patogenność wirusa i umożliwia uwalnianie namnożonych wirionów z komórek. Mikroby zaczynają atakować kolejne komórki organizmu, a w konsekwencji zakażenie rozszerza się na cały organizm dając ogólnoustrojowy obraz choroby.

Charakterystyczne objawy
Grypa jest często mylona z przeziębieniem i innymi chorobami grypopodobnymi, w których wyraźne lub nasilone objawy nieżytowe występują już od początku choroby, a ogólnoustrojowe są słabiej zaznaczone.

Objawy grypy zazwyczaj mają charakter gwałtowny, są od początku znacznie nasilone, a infekcja jest dokuczliwa dla pacjenta. Choroba charakteryzuje się występowaniem gorączki, przy czym wzrost temperatury ciała może sięgać nawet do 41oC i utrzymywać się do pięciu dni. Gorączce towarzyszą bóle mięśniowe i kostno-stawowe, uczucie ogólnego osłabienia i rozbicia. Występuje również brak łaknienia, ból i zawroty głowy, ból podczas ruchu gałek ocznych, ból w klatce piersiowej, uczucie duszności. Pojawiają się niekiedy krwawienia z nosa, u dzieci bóle brzucha, nudności, wymioty, a nawet drgawki.

Objawy nieżytowe, jak np.: ból i zaczerwienienie gardła, suchy kaszel, wysięk z nosa w początkowym okresie są słabo zaznaczone, wraz z przebiegiem infekcji stają się coraz bardziej zarysowane. Poza obrazem klinicznym i badaniem pacjenta podstawowym kryterium rozpoznania grypy jest dodatni wynik badania wirusologicznego.

Diagnostyka laboratoryjna grypy oparta jest na potwierdzeniu obecności antygenu wirusa w materiale zakaźnym. Materiał ten może stanowić wymaz pobrany z nosa, popłuczyny z gardła lub wysięk z ucha. Testy te są łatwo dostępne, charakteryzują się dobrą czułością i dużą swoistością. Do celów diagnostycznych wykorzystywana jest także technika immunofluorescencji pozwalająca na wykrycie antygenów za pomocą przeciwciał monoklonalnych. Umożliwia tym samym określenie podtypu wirusa i wykluczenie lub potwierdzenie zakażenia. Obecność antygenu można także potwierdzić alternatywnym testem immunoenzymatycznym (ELISA).
Diagnostykę grypy można przeprowadzić również za pomocą metod biologii molekularnej. Reakcja łańcuchowa polimerazy PCR (ang. polymerase chain reaction) jest jedną z najdokładniejszych metod, gdyż pozwala na potwierdzenie zakażenia poprzez wykrywanie materiału genetycznego wirusa.

Leczenie grypy
Na rynku farmaceutycznym dostępne są leki o działaniu przeciwwirusowym. Są to substancje lecznicze z grupy inhibitorów neuraminidazy (oseltamiwir i zanamiwir) oraz pochodnych adamantanu (adamantyna i rymantydyna). Ich stosowanie jest znacznie ograniczone ze względu na konieczność podawania ich przed wystąpieniem właściwych objawów grypy – są więc one traktowane jako środki profilaktyczne.

Skuteczne leczenie grypy ma charakter wyłącznie objawowy. Ważny w procesie leczenia jest odpoczynek, unikanie wysiłku fizycznego oraz przyjmowanie dużej ilości płynów (szczególnie przy wysokiej gorączce), wskazana jest także lekkostrawna dieta. Na początku każdej wirusowej infekcji bardzo pomocne są substancje pochodzenia naturalnego o działaniu bakteriobójczym (czosnek, cebula), przeciwbakteryjnym (miód), rozgrzewającym i napotnym (sok z aronii, czarnego bzu i malin).
Stosowane preparaty farmaceutyczne nie skracają czasu trwania choroby, ale istotnie łagodzą dokuczliwe dolegliwości towarzyszące stanowi zapalnemu dróg oddechowych.

Kluczowe dla szybkiego powrotu do zdrowia i uniknięcia groźnych powikłań jest podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Rekomenduje się przyjmowanie paracetamolu (dawka dobowa wynosi 4 g), wskazane jest także stosowanie ibuprofenu i naproksenu.

Pacjentom skarżącym się na katar i bóle okolic zatok można zalecić leki obkurczające naczynia błony śluzowej nosa stosowane miejscowo: oksymetazolina, ksylometazolina lub doustnie: pseudoefedryna, fenylefryna. Chorym z nadciśnieniem tętniczym i niestabilną chorobą wieńcową zdecydowanie lepiej zalecić leki do stosowania miejscowego. Dodatkowo zalecane jest płukanie jam nosa roztworem soli fizjologicznej bądź soli morskiej. Zabieg ten usprawnia transport rzęskowy, a tym samym odblokowuje fizjologiczną drogę ewakuacji śluzu – przywracając komfort oddychania i skracając czas trwania choroby. Dla złagodzenia stanu zapalnego można rozważyć podanie leków przeciwhistaminowych: cetyryzyny lub feniraminy.

Ulgę w suchym i męczącym kaszlu przyniosą syropy zawierające substancje o działaniu przeciwkaszlowym: butamirat i lewodropropizynę.

Większość leków dostępnych bez recepty to preparaty zawierające kilka substancji czynnych, najczęściej o wielokierunkowym, ale i komplementarnym działaniu. Zwróćmy uwagę na prawidłowe stosowanie tego typu specyfików z innymi lekami, biorąc pod uwagę zjawisko polipragmazji i możliwości wystąpienia działań niepożądanych.

Powikłania grypy
Powikłania pogrypowe występują średnio u około 6 proc. chorych i pojawiają się zwykle od dwóch do trzech tygodni od zachorowania. Najbardziej narażeni na ich wystąpienie są ludzie starsi, powyżej 65. roku życia, a także dzieci poniżej 2. roku życia. Powikłania po grypie mogą być spowodowane przez sam wirus, chociaż najczęstszą ich przyczyną są nadkażenia bakteryjne lub grzybicze.

Najczęstszym powikłaniem grypy jest zapalenie oskrzeli, płuc, a także niewydolność oddechowa. Skutkiem grypy może być także angina paciorkowcowa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, a także zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia. Grypa stanowi także zagrożenie dla chorych z przewlekłymi schorzeniami, ponieważ może powodować zaostrzenie astmy, niewydolności serca, nerek lub cukrzycy. Dlatego też – choć śmiertelność w grypie niepowikłanej jest niska (poniżej 0, 006 proc.) – umieralność ludzi w okresie epidemiologicznym wyraźnie wzrasta.

Profilaktyka
Zapobieganie szerzeniu się zakażeń polega na zalecaniu chorym pozostania w domu, unikania dużych skupisk ludzkich, stosowanie zasad higieny osobistej przy kichaniu, kaszlu i mówieniu. Zasadne jest także częste i dokładne wietrzenie pomieszczeń oraz odpowiednia higiena i dezynfekcja rąk.

Szczepienia ochronne stanowią skuteczną i bezpieczną profilaktykę grypy. Celem szczepień jest nie tylko uzyskanie odporności indywidualnej, ale również efektu populacyjnego, który polega na zminimalizowaniu ryzyka zakażenia u osób podatnych (lub nie zaszczepionych), z uwagi na dużo mniejsze ryzyko kontaktu z osoba zakażoną. Ze względu na dużą zmienność antygenową wirusa grypy skład szczepionek co roku ulega zmianie, co wiąże się z koniecznością sezonowego szczepienia, zwłaszcza w grupach podwyższonego ryzyka.

Do grup zwiększonego ryzyka zachorowania na grypę należą: osoby przewlekle chore (astma, cukrzyca, niewydolność układu krążenia, oddechowa, nerek), osoby zakażone wirusem HIV lub leczone immunosupresyjnie, osoby powyżej 65. r.ż, kobiety w II i III trymestrze ciąży, oraz niemowlęta i dzieci.

Wszystkie szczepionki dostępne na polskim rynku są inaktywowane, trójwalentne, o składzie rekomendowanym przez Światową Organizację Zdrowia WHO (ang. World Health Organization). Podzielić je można na dwa typy: „split” – zawierające rozszczepione fragmenty wirionu wirusa oraz szczepionki podjednostkowe „subunit”– w skład których wchodzą białka powierzchniowe wirusa.
Okres wzmożonej ilości infekcji układu oddechowego przed nami. Zapewne my, farmaceuci odnotowywać będziemy znaczny wzrost liczby pacjentów uskarżających się na bóle głowy, złe samopoczucie i proszących o „coś na grypę”. Poświęćmy chwilę czasu na rozmowę, zapytajmy o objawy, ich nasilenie i czas trwania. Jeśli temperatura nie jest zbyt wysoka i nie towarzyszą jej niepokojące objawy zasugerujmy leczenie w warunkach domowych oraz zażywanie leków przeciwgorączkowych. Jeśli gorączka trwa dłużej niż trzy dni poinformujmy pacjenta o możliwych powikłaniach niewyleczonych infekcji grypowych i zalećmy wizytę u lekarza.
(fo. dzięki uprzejmości nenetus http://www.freedigitalphotos.net)