Gorączka u dzieci

Gorączka u dzieci to naturalna reakcja obronna układu odpornościowego na pojawienie się czynnika zakaźnego w organizmie. Zbyt  wysoka może być bardzo groźna. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie leki przeciwgorączkowe wolno podawać dzieciom.

Prawidłowa temperatura ciała u dziecka waha się pomiędzy 36 a 37°C. Pomiędzy 37 a 38°C mówimy o podwyższonej temperaturze, powyżej 38°C o gorączce, a powyżej 39°C o gorączce wysokiej. Trzeba pamiętać, że jeśli mierzymy u dziecka temperaturę w uchu lub w odbycie, to od uzyskanego pomiaru trzeba odjąć 0,5°C.

Skutki dla organizmu
U dzieci najczęstszym powodem gorączki jest infekcja – zwykle wirusowa lub bakteryjna. Podwyższenie temperatury w granicach 37-38°C w przebiegu infekcji pomaga organizmowi ją zwalczyć – zmniejsza się bowiem stężenie żelaza i cynku w osoczu, co hamuje rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych. Zwiększa się także ukrwienie tkanek, dzięki czemu przeciwciała obronne i leki mogą szybciej przedostać się do miejsca infekcji. Niewielkie podwyższenie temperatury ciała może być pomocne w zwalczaniu infekcji – jednak pod warunkiem, że trwa krótko. Jeśli utrzymuje się dłużej, prowadzi do osłabienia organizmu dziecka i świadczy o tym, że w organizmie stale toczy się stan zapalny.

Temperatura przekraczająca 38°C jest dla dziecka bardzo męcząca, powoduje złe samopoczucie, uczucie osłabienia i zmęczenia. Może doprowadzić do odwodnienia organizmu, w wyniku obfitego pocenia się, a nawet do wystąpienia drgawek i utraty przytomności. Zagraża też pojawieniem się niewydolności krążenia. Jeśli temperatura ciała przekracza 40°C, grozi nieodwracalnymi zmianami w układzie nerwowym, a nawet zgonem.

Skuteczne sposoby obniżenia
Jeżeli w przebiegu infekcji temperatura nie przekracza 38°C, nie trzeba jej obniżać lekami. Wystarczy podawać dziecku duże ilości płynów (herbatki ziołowe o działaniu napotnym, np. z lipy, czarnego bzu lub malin). Pomagają również chłodne okłady na kark, czoło i pachwiny.

Jeśli jednak gorączka przekracza 38°C, trzeba ją obniżać farmakologicznie. Dzieciom można podawać wyłącznie leki zawierające paracetamol lub ibuprofen. Paracetamol jest uważany za najbezpieczniejszy lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy dla dzieci. Powoduje obniżenie gorączki i zniesienie bólu, ale nie działa przeciwzapalnie. Środki z paracetamolem można podawać od 3. miesiąca życia, co 4-6 godzin (nie więcej niż 4 razy w ciągu doby).


Leki zawierające ibuprofen, czyli tzw. niesteroidowe leki przeciwzapalne, działają nie tylko przeciwgorączkowo i przeciwbólowo, ale również przeciwzapalnie. Są więc pomocne w stanach grypowych, infekcjach wirusowych. Czasami jednak mogą mieć niekorzystny wpływ na przewód pokarmowy, dlatego lepiej ich unikać, jeśli infekcji towarzyszą bóle brzucha, wymioty, biegunka. Leki z ibuprofenem podaje się co 6-8 godzin i są one przeznaczone dla dzieci od 3. miesiąca życia.

Rodzice przy podawaniu środków przeciwgorączkowych często popełniają błędy. Jednym z nich jest podawanie zbyt małej dawki (z obawy przed przedawkowaniem i działaniami ubocznymi). Nie powoduje ona obniżenia gorączki i rodzice są przekonani, że lek nie działa. Często podają wówczas inny lek z tej samej grupy, nie zdając sobie sprawy, że zawiera on tę samą substancję czynną. Paracetamol występuje pod wieloma nazwami (Paracetamol, Panadol, Calpol, APAP, Codipar), zarówno w czopkach, jak w syropie czy tabletkach. W ten sposób może dojść do przedawkowania leku. Warto również zwrócić uwagę, by odmierzając dawkę leku, kierować się przede wszystkim wagą dziecka.

Na efekt działania środka przeciwgorączkowego trzeba poczekać około 15 minut. Jeśli temperatura jest bardzo wysoka, w jej szybszym obniżeniu pomogą zimne okłady na czoło, okolice pachwin, ręce i przedramiona.

Przy wysokiej gorączce lepiej nie podawać dziecku ziołowych herbatek z lipy, maliny, czarnego bzu, gdyż początkowo powodują one jeszcze dodatkowy wzrost temperatury ciała (obniżenie następuje dopiero po wypoceniu). Dziecko musi jednak dużo pić, aby nie doszło do odwodnienia organizmu.

Jeśli przyczyną gorączki jest infekcja, to po kilku godzinach od podania środka przeciwgorączkowego temperatura zacznie znów rosnąć. Żeby temu zapobiec, trzeba podawać leki przeciwgorączkowe regularnie (paracetamol co 6 godzin, ibuprofen co 8 godzin), by uchronić dziecko przed kolejnym wzrostem temperatury ciała (zwłaszcza u dzieci, u których kiedykolwiek wystąpiły drgawki przeciwgorączkowe).

Uwaga: dzieciom do 12. roku życia nie wolno podawać aspiryny i żadnych środków zawierających kwas acetylosalicylowy, ze względu na ryzyko wystąpienia tzw. zespołu Reye’a. Zdarza się on rzadko, ale może spowodować uszkodzenie komórek mózgu, wątroby, a także zgon.

Syropy i czopki
Leki przeciwgorączkowe dla dzieci zazwyczaj występują w formie syropów lub czopków. Syropy szybko się wchłaniają, zwykle mają słodki, akceptowany przez dzieci smak.

Podanie leku w czopku bywa nieprzyjemne dla dziecka i zwykle ono tego nie lubi. Jeśli jednak infekcji towarzyszą wymioty, lepiej podać dziecku lek w czopku – wtedy mamy pewność, że dostanie ono całą dawkę i nie będzie miało dolegliwości związanych z podrażnieniem błony śluzowej żołądka.


Zapobiec drgawkom

Przy wysokiej gorączce u małych dzieci mogą wystąpić drgawki. Dziecko wtedy nagle sztywnieje, drżą mu ramiona i nogi, niekiedy też całe ciało. Taki atak drgawek z reguły nie trwa dłużej niż pięć minut i na ogół nie jest niebezpieczny. Trzeba wówczas jak najszybciej podać środek przeciwgorączkowy i udać się z dzieckiem do szpitala. Przyczyny drgawek mogą bowiem być różne; najpoważniejsza to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Podejrzenie tej choroby wymaga natychmiastowej diagnostyki i ewentualnego leczenia.

Często się zdarza, że dziecko ma drgawki, choć nie ma gorączki, ale pojawia się ona w niedługim czasie po wystąpieniu drgawek. Skłonność do drgawek mija wraz z wiekiem (zwykle gdy dziecko skończy 3-4 lata).

Jeśli dziecko miało już kiedyś atak drgawek, przy kolejnej infekcji trzeba podawać mu środki przeciwgorączkowe co 6 godzin, by nie dopuszczać do wzrostu temperatury powyżej 38°C.

konsultacja: dr Wojciech Trzeciakowski, pediatra neonatolog, Oddział Neonatologii, Bródnowski Szpital w Warszawie