Dzieje rodziny Spiessów

Każdemu aptekarzowi doskonale znana jest Polfa Tarchomin, ale niewielu kojarzy się ona z nazwiskiem Spiess. Warto poznać dzieje założycieli tej firmy.

Jednym z protoplastów polskiej gałęzi słynnego farmaceutycznego rodu Spiessów był Henryk Bogumir Spiess. Urodził się 1 sierpnia 1785 roku w należącym wówczas do Prus Szczecinie. W wieku 11 lat przyjechał razem z rodzicami do Polski, gdzie jego ojciec, Jan Melchior Spiess, otrzymał funkcję „oficyalisty Kamery Królewskiej Pruskiej w Warszawie”. W 1809 roku, idąc w ślady dziadka Ludwika Spiessa, pomocnika aptekarskiego, Henryk zapisał się na Wydział Akademicko-Lekarski. Rok później otrzymał stopień farmaceuty, a po kolejnych trzech latach tytuł aptekarza 2 klasy.

11 lipca 1813 roku ożenił się z Polką francuskiego pochodzenia, Marią Marchand, z którą miał siedmioro dzieci. Czwartym spośród nich był Ludwik Henryk Spiess – późniejszy założyciel fabryki w Tarchominie. Urodził się on 5 marca (niektóre źródła podają datę 5 sierpnia) 1820 roku. W dniu 4 lutego 1846 roku wziął ślub z młodszą od siebie o 9 lat Anastazją Dursa, Węgierką pochodzenia greckiego. W ciągu kolejnych 13 lat urodziło im się troje dzieci. Najstarszy syn Stefan został później wspólnikiem ojca.

Po śmierci Henryka Bogumira Spiessa w 1835 roku spadkiem zarządzała jego żona. Sześć lat później sprzedała ona aptekę należącą niegdyś do męża swojemu zięciowi Henrykowi. Pozostałą część majątku przeznaczyła dla swoich synów. Najstarszy Franciszek stał się właścicielem księgarni, drugi syn Aleksander został aptekarzem i przeniósł się do Kalisza. Znaczna część majątku przypadła w udziale najmłodszemu synowi – Ludwikowi Spiessowi.

Fabryka
W 1844 roku Ludwik Spiess, korzystając ze spadku odziedziczonego po ojcu oraz posagu wniesionego przez żonę, założył Skład Materiałów Aptecznych i Farb Malarskich. Firma zajmowała się głównie sprzedażą produktów aptekarskich sprowadzanych z zagranicy oraz artykułów rodzimych produkowanych przede wszystkim w Fabryce Płodów Chemicznych w Tarchominie. Ponadto Spiess prowadził produkcję artykułów kosmetycznych, takich jak wody kolońskie i pudry. Produkował również preparaty farmaceutyczne, a wśród nich tzw. „ocet 7 złodziei” oraz rozmaite preparaty galenowe. Pod koniec XIX wieku przedsiębiorstwo miało już cztery filie, z czego trzy mieściły się w Warszawie, a jedna w Łodzi.

W 1849 roku Ludwik Spiess założył w Rudzie Guzowskiej (w pobliżu dzisiejszego Żyrardowa) fabrykę przemiału kości, w której produkowane były nawozy sztuczne. Firma, chociaż trzecia co do wielkości w Europie, wbrew oczekiwaniom właściciela słabo prosperowała. W 1860 roku udało mu się kupić fabrykę w Tarchominie. Po połączeniu obu przedsiębiorstw powstała Fabryka Wyrobów Chemicznych.

Od 1874 roku firma zaczęła funkcjonować pod nazwą Zakłady Chemiczno-Techniczne Ludwik Spiess. Dziesięć lat później właściciel przyjął do spółki swojego najstarszego syna Stefana. Zmieniła się też nazwa na Zakłady Chemiczno-Techniczne Ludwik Spiess i Syn. W roku 1895 spółka rozdzieliła się na dwie firmy – „Zjednoczeni Aptekarze” oraz „Ludwik Spiess i Syn”. Po śmierci Stefana Spiessa spadkobiercy fabryki założyli spółkę akcyjną pod nazwą Warszawskie Towarzystwo Handlu Towarami Aptecznymi.

Produkcja
W Tarchominie na pierwszy plan wysuwała się produkcja nawozów sztucznych (superfosfatów), octów farmaceutycznych, spożywczych i technicznych oraz kleju kostnego. Produkowano tam również preparaty galenowe, lakiery oraz farby olejne. W 1885 roku uruchomiono na małą skalę produkcję żelatyny, a z odpadków (rogów) wyrabiano grzebienie i drobną galanterię.

W 1907 roku zaczęto sprzedawać pierwsze gotowe preparaty farmaceutyczne opatrzone znakiem „Spiess”. Rok później Fabryka w Tarchominie zmieniła nazwę na Ludwik Spiess i Syn – Fabryka Przetworów Chemicznych.

W 1912 roku w centrum Warszawy powstało laboratorium farmaceutyczne, które po roku istnienia zostało włączone w strukturę zakładu. Opracowywano tam receptury i technologie, tworzono własne patenty. W roku 1922 nastąpiła kolejna zmiana nazwy na: Przemysłowo Handlowe Zakłady Chemiczne Ludwik Spiess i Syn Spółka Akcyjna. Wiązało się to ze zmianą statutu. Spółka miała wówczas 12 akcjonariuszy.

W okresie międzywojennym zakłady miały cztery oddziały: w Krakowie, Łodzi, Lwowie i Wilnie oraz osiem składów rozrzuconych po całej Polsce. Firma mogła się również poszczycić stałym przedstawicielstwem w Rydze. Istniało też 12 sklepów należących do spółki.

Produkowano wówczas liczne farmaceutyki, m.in. leki nasercowe, szczepionki, organopreparaty, barbiturany, leki hormonalne, preparaty sulfamidowe, preparaty arsenowe, bizmutowe, jodowe oraz preparaty złota.

Powojenne sukcesy
Druga wojna światowa przyniosła ogromne straty. Fabryka została zniszczona niemal całkowicie. Jednak po zakończeniu działań wojennych jej potęga została szybko odbudowana. Już w 1948 roku rozpoczęto produkcję penicyliny. Pięć lat później fabryka jako jedna z pierwszych na świecie rozpoczęła produkcję insuliny.

Po drugiej wojnie światowej firma Spiess i Syn przekształciła się w Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” oraz Instytut Przemysłu Farmaceutycznego. Obie te instytucje funkcjonują do dziś.

Rodzinne ciekawostki
Henryk Bogumir Spiess był jednym z założycieli Instytutu Wód Mineralnych w Ogrodzie Krasińskich w Warszawie. Franciszek Henryk Spiess, najstarszy brat Ludwika, był zasłużonym księgarzem warszawskim i wydawcą książek. Był współzałożycielem księgarni i składu nut. Prowadził również wypożyczalnię książek, sprzedawał i prenumerował czasopisma.

Stryjeczny brat Ludwika Spiessa (a później także jego szwagier), również Henryk, przyjaźnił się z Karolem Szymanowskim, z którym podróżował po świecie. Ich wojaże były inspiracją w twórczości Szymanowskiego. Henryk Spiess przez wiele lat był mecenasem sztuki, a w szczególności muzyki.

Rodzinny grobowiec Spiessów znajduje się na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie. Obecnie w Polsce żyje około 35 osób o nazwisku Spiess.