Dieta w chorobach serca

Wraz z rozwojem cywilizacji drastycznie zwiększyła się liczba zachorowań na choroby układu krążenia i serca. Do zmniejszenia częstości tych zachorowań może przyczynić się zmiana nawyków żywieniowych.

Celem leczenia dietetycznego jest redukcja masy ciała, obniżenie podwyższonego poziomu cholesterolu oraz ciśnienia tętniczego. Można to osiągnąć poprzez ograniczenie ilości spożywanej żywności oraz właściwy dobór produktów. Jednocześnie należy pamiętać, że dieta musi być właściwie zbilansowana i dostarczać wszystkie niezbędne dla organizmu składniki odżywcze. Czy pacjentowi uda się to osiągnąć, zależy od przestrzegania przez niego zaleceń dietetycznych oraz od chęci utrzymania nowych nawyków żywieniowych. Pacjenci powinni umieć rozpoznawać pokarmy „szkodliwe” oraz wiedzieć, czym można je zastąpić.

„Dobry tłuszcz”
Pierwszym krokiem w profilaktyce chorób układu krążenia jest ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych, a także produktów o wysokiej zawartości cholesterolu. Należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować z diety: smalec, masło, słoninę oraz tzw. tłuszcze niewidoczne znajdujące się w czerwonym mięsie i jego przetworach, żółtych serach i innych produktach mlecznych, majonezie, sosach, wyrobach cukierniczych oraz daniach typu fast food.

Polecane są za to tłuszcze roślinne, zawierające wielo- i jednonienasycone kwasy tłuszczowe. Do pierwszej grupy należą tzw. niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z rodzin omega-6 i omega-3. Bogatym źródłem kwasów omega-6 są m.in. oleje sojowy, słonecznikowy i rzepakowy oraz miękkie margaryny tzw. „kubkowe”. Kwasy omega-3 występują w znacznych ilościach w olejach lnianym i rzepakowym oraz w orzechach ziemnych i włoskich. Ich istotną właściwością jest zwiększanie przepływu krwi przez naczynia wieńcowe oraz obniżanie stężenia cholesterolu. Szczególną rolę w profilaktyce chorób układu krążenia i serca odgrywają długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC-PUFA) z rodziny omega-3 występujące w rybach morskich i ich przetworach. Dlatego zaleca się spożywanie przynajmniej 2-3 porcji ryb morskich na tydzień.

Jednonienasycone kwasy tłuszczowe również obniżają poziom cholesterolu we krwi. Ich źródłem są m.in. awokado, oliwa z oliwek oraz olej rzepakowy.

Należy jednocześnie pamiętać, że oleje roślinne dostarczają tyle samo kalorii co tłuszcze zwierzęce, mogą zatem wpływać na wzrost masy ciała. W diecie należy zastępować tłuszcze zwierzęce roślinnymi, a nie zwiększać spożycie tych ostatnich.

Cholesterol
Wielu chorych sądzi, że musi zrezygnować z jedzenia mięsa, aby obniżyć poziom cholesterolu. To nieprawda. Wystarczy jedynie umiejętnie komponować menu: wybierać chude kawałki mięsa, usuwać widoczny tłuszcz i skórę, kontrolować wielkość porcji oraz stosować niskotłuszczowe metody obróbki (gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie). Należy też zrezygnować z żywności bogatej w ukryty tłuszcz oraz wyeliminować z diety produkty będące źródłem cholesterolu: jaja, podroby, tłuste mięso (parówki, boczek), masło, mleko 3,2%.

Cukier
Cukier nie dostarcza żadnych składników odżywczych, jest natomiast źródłem „pustych” kalorii. Jego nadmiar prowadzi do zwiększenia stężenia triglicerydów we krwi. Dlatego należy zastępować go węglowodanami złożonymi, które nie wpływają na stężenie cholesterolu i są źródłem błonnika pokarmowego, który pośrednio zmniejsza stężenie cholesterolu w surowicy. Należy jednak pamiętać, że węglowodany są metabolizowane w ustroju do kwasów tłuszczowych, a ich nadmiar w diecie jest magazynowany w postaci tkanki tłuszczowej. Dlatego w celu redukcji masy ciała spożycie węglowodanów złożonych powinno być również kontrolowane.

Białko roślinne
Białko powinno w 50 proc. pochodzić z produktów roślinnych (warzywa strączkowe). Drugą połowę powinny dostarczać organizmowi: ryby, drób, chude wędliny, mleko i niskotłuszczowe przetwory mleczne.

Alkohol
Alkohol wpływa na metabolizm lipoprotein. U większości osób zwiększa stężenie triglicerydów oraz podnosi ciśnienie krwi. Dlatego najlepiej jest całkowicie wyeliminować go z diety. Jednocześnie czerwone wino jest bogatym źródłem polifenoli, związków o bardzo silnym działaniu antyoksydacyjnym. Dlatego w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych pojawia się zalecenie spożywania niewielkich ilości (1 kieliszek dziennie) czerwonego wina.

Witaminy i minerały
Niedobór niektórych witamin zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca. Szczególnie podkreśla się znaczenie witamin antyoksydacyjnych (C i E) oraz beta-karotenu, występujących w owocach i warzywach. Ograniczają one szkodliwe działanie wolnych rodników, których nadmiar przyczynia się do rozwoju miażdżycy. Dużą rolę odgrywają też witaminy B6 i B12, których niedobór powoduje wzrost poziomu homocysteiny we krwi. Bogatym źródłem witamin z grupy B są: mięso i jego przetwory, ryby, kasze oraz warzywa. Dziennie należy spożywać około 1 kg warzyw i owoców, zwłaszcza tych, które są źródłem witamin antyoksydacyjnych.

Wśród składników mineralnych warto zwrócić uwagę na sód, potas, magnez, selen oraz chrom. Niestety większość spożywanego przez Polaków sodu pochodzi z soli kuchennej. Tymczasem powinno się zrezygnować z dosalania potraw. Sól można zastąpić ziołami – bazylią, tymiankiem, kminkiem, rozmarynem.

Niedobór potasu prowadzi do zaburzeń rytmu serca. Najlepszym jego źródłem są pomidory, orzechy i warzywa strączkowe. Natomiast niedobór magnezu może nasilać niewydolność wieńcową. Ten pierwiastek występuje w roślinach strączkowych, kakao, płatkach zbożowych.

Ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na choroby serca łączony jest niedobór selenu. Jego źródłem są: mięso, zboża, produkty mleczne, kiełki pszenicy. Chrom zaś ma prawdopodobnie znaczenie w zapobieganiu miażdżycy. Występuje on w produktach zbożowych z pełnego przemiału, w mięsie oraz drożdżach.

Pamiętajmy, że proste zmiany w diecie mogą w znacznym stopniu przyczynić się do zmniejszenia ryzyka chorób serca i układu krążenia. Dieta zgodna z zasadami prawidłowego żywienia jest nieodzowna zarówno w profilaktyce, jak i w leczeniu tych chorób.

konsultacja:
dr Hanna Mojska, IŻŻ