Dieta i ruch wspomagają leczenie cukrzycy

Według badań randomizowanych, stosowanie diety i zwiększenie aktywności fizycznej obniża o 58 proc. ryzyko rozwoju cukrzycy. Prewencja cukrzycy powinna być stosowana na szeroką skalę.

Leczenie cukrzycy typu 2 trzeba rozpoczynać od modyfikacji diety i zwiększenia aktywności fizycznej. Należy to kontynuować w okresie stosowania terapii farmakologicznej, także leczenia insuliną.

Ważna dieta
W leczeniu cukrzycy ważne są: regularnie przyjmowane posiłki, odpowiednie dostarczanie kalorii, zbliżona kaloryczność posiłków w ciągu dnia oraz skład jakościowy diety. W cukrzycy typu 2 leczonej dietą i lekami doustnymi wystarczą trzy posiłki dziennie. W przypadku chorych przyjmujących insuliny dwufazowe wymagane jest spożycie 5-6 posiłków. Pacjenci leczeni krótko działającymi insulinami ludzkimi wymagają sześciu posiłków dziennie, gdyż dodatkowe spożycie drugiego śniadania, podwieczorku i drugiej kolacji zapobiega hipoglikemii. Terapia szybko działającymi analogami nie wymaga natomiast spożywania więcej niż trzech posiłków. Największą swobodę w spożywaniu posiłków daje osobista pompa insulinowa, dostosowywana indywidualnie do potrzeb pacjenta.

Drugim ważnym elementem diety w leczeniu cukrzycy jest jej kaloryczność. Ma ona bowiem zapewnić dostarczenie odpowiedniej ilości energii potrzebnej do utrzymania należytej masy ciała oraz stopniowo redukować masę ciała u osób z nadwagą lub otyłością. Ważne jest, by stosować następującą zasadę: zmniejszenie masy ciała nie powinno przekraczać 2 kg tygodniowo, a podaż energii powinna zależeć od trybu życia i należnej masy ciała. Aby policzyć należną masę ciała, należy od wzrostu podawanego w centymetrach odjąć 100 (przy wzroście do 164 cm), 105 (przy wzroście 165-175 cm), a przy wzroście powyżej 175 cm odjąć 110. W przybliżeniu podaż kalorii w przypadku pracy w pozycji siedzącej powinna wynosić 20-25 kcal/kg należnej masy ciała, 25-30 kcal/kg w przypadku pracy związanej ze średnim wysiłkiem fizycznym oraz 30-40 kcal/kg – gdy chory wykonuje ciężką pracę fizyczną. Równie ważna jest zbliżona kaloryczność posiłków każdego dnia, szczególnie u chorych leczonych insuliną, gdyż ułatwia to jej stosowanie.

Indeks glikemiczny
Skład jakościowy diety ma zapewnić z kolei odpowiedni udział składników pokarmowych oraz chronić przed wystąpieniem miażdżycy. Posiłki powinny składać się z: białek (15-20 proc.), tłuszczy (30-35 proc.) i węglowodanów (40-50 proc.). Podczas insulinoterapii dania powinny zawierać odpowiednią ilość cukrów, przy czym należy praktycznie całkowicie wyłączyć z diety cukry proste (np. słodycze). W doborze pokarmów zawierających dużą ilość węglowodanów (np. skrobi) należy posługiwać się indeksem glikemicznym (GI). Tabele z indeksem można łatwo znaleźć w internecie (m.in. pod adresem www.indeks.glikemiczny.pl). Warto każdego cukrzyka zaopatrzyć w taką tabelę, tak aby do swoich posiłków wybierał produkty o niższym GI (np. makarony, produkty jęczmienne oraz żytnie). GI ma również znaczenie w doborze warzyw i owoców zawierających mało węglowodanów (np. morele świeże mają GI – 15, a suszone – 30!). Zawartość błonnika w diecie powinna wynosić 20‑35 gramów na dobę.

Aktywność fizyczna
Diabetolodzy i interniści zalecają aktywność fizyczną jako postępowanie niefarmakologiczne w cukrzycy. Jaki wysiłek jest bezpieczny? Przeciwskazany jest statyczny oraz siłowy, polegający na izometrycznych skurczach mięśni. Ważnym elementem treningu są natomiast ćwiczenia oporowe – polegające na skurczach o charakterze mieszanym z komponentą statyczną i dynamiczną. Podczas ćwiczeń tętno nie powinno przekraczać tętna treningowego liczonego metodą Korvonena. Wybór postępowania zależy również od typu cukrzycy. Uważa się, że pacjenci z cukrzycą typu 1, wolni od powikłań choroby, mogą wykonywać dowolną aktywność fizyczną, a nawet uprawiać sport wyczynowy.

W przypadku chorych z cukrzycą typu 1 konieczna jest dobra edukacja pacjenta, aby potrafił ocenić nasilenie i czas trwania wysiłku oraz zapotrzebowanie na insulinę i dodatkowe węglowodany. Chory powinien kontrolować glikemię przed wysiłkiem, w trakcie wysiłku oraz przez kilka godzin po jego zakończeniu. Ważne, aby pacjent pamiętał o przyjmowaniu dodatkowych węglowodanów przed wysiłkiem i co godzinę podczas aktywności fizycznej, a także po jej zakończeniu (w ilości 20-30 gramów na każde 30 minut ruchu). Należy unikać dużego wysiłku w szczycie działania insuliny. Ponadto nie wolno wstrzykiwać insuliny w okolice ciała szczególnie intensywnie uczestniczące w ćwiczeniach fizycznych np. w udo, po jeździe na rowerze czy bieganiu. Powinno się także zmniejszyć dawkę insuliny przed wysiłkiem nawet o 50 proc., w zależności od nasilenia aktywności fizycznej i wartości glikemii przed wysiłkiem. Jeżeli glikemia wynosi powyżej 250 mg% należy oznaczyć ciała ketonowe w moczu i w razie stwierdzenia ketonurii unikać wysiłku, gdyż bardzo intensywny może wywołać hiperglikemię i ketozę.

W przypadku chorych z cukrzycą typu 2 systematyczny wysiłek fizyczny jest jedną z podstawowych metod leczenia, gdyż ma na celu zmniejszenie masy ciała i oporności tkanek obwodowych na insulinę. Ryzyko hipoglikemii u chorych leczonych dietą i lekami doustnymi jest niewielkie. Jeśli nie ma przeciwwskazań większe wysiłki fizyczne są wskazane kilka razy w tygodniu, chory jednak powinien rozpoczynać i kończyć je wykonywanymi przez 5-10 minut ćwiczeniami lżejszymi np. rozciągającymi. Podobnie jak u pacjentów z cukrzycą typu 1, gdy poziom glikemii przekroczy 300 mg% to należy oznaczyć ciała ketonowe w moczu i w razie stwierdzenia ketonurii unikać intensywnego wysiłku.

Cukrzyca i sport wyczynowy
Dowodem na to, że chorzy z cukrzycą mogą uprawić sport wyczynowy i odnosić sukcesy sportowe jest przykład złotego medalisty, olimpijczyka Michała Jelińskiego – wioślarza, któremu lekarze po wykryciu cukrzycy nie dawali szans na powrót do wyczynowego sportu. Zawodnik jednak nie poddał się, mimo iż rocznie musi wykonywać ponad 2 tys. zastrzyków z insuliny. Na najwyższym stopniu podium polski wioślarz płakał jak dziecko. Był to jeden z najbardziej wzruszających momentów igrzysk w Pekinie. Sportowiec udowodnił, że cukrzyca nie jest przeszkodą w realizacji marzeń.
lek.

Samokontrola w cukrzycy

Bardzo ważnym elementem leczenia cukrzycy jest kontrola poziomu cukru prowadzona przez samego pacjenta.
• Należy zachęcać chorych do badań cukru przynajmniej przed i po każdym posiłku
• Chorzy powinni prowadzić dzienniczek kontroli glikemii, w którym będą regularnie zapisywali wyniki pomiarów.
• U chorych „początkujących” pierwsze oznaczenia poziomu glukozy powinny być wykonywane pod kontrolą np. pielęgniarki, tak aby sprawdzić, czy pacjent umie prawidłowo posługiwać się glukometrem.

Zalecenia prozdrowotnej aktywności fizycznej

• częstotliwość treningu – minimum 3 razy w tygodniu
• rodzaj zalecanego treningu – podstawa: ćwiczenia wytrzymałościowe; uzupełnienie – ćwiczenia oporowe (10‑15 proc. objętości ćwiczeń) i rozciągające
• intensywność ćwiczeń – umiarkowana (60-75 proc. maksymalnego tętna)
• czas jednostki treningowej – 20-60 minut (średnio 40 minut)
• wydatek energetyczny w czasie ćwiczeń – >1000 kcal/tydzień, optymalnie >2000 kcal/tydzień