Czas na odchudzanie

Większość preparatów wspomagających odchudzanie to suplementy diety. Choć powszechnie uważane są za nieszkodliwe, często zawierają silnie działające substancje.

Wiosną farmaceuci częściej bywają proszeni o pomoc w doborze odpowiedniego środka wspomagającego odchudzanie. Niewłaściwe stosowanie tego typu preparatów może mieć negatywny wpływ na zdrowie pacjenta, profesjonalna porada farmaceuty jest więc bardzo istotna. Wśród suplementów diety można wyróżnić te zwiększające uczucie sytości, zmniejszające wchłanianie tłuszczów lub węglowodanów, stymulujące termogenezę i podstawową przemianę materii, a także działające przeczyszczająco i moczopędnie.

Preparaty zwiększające uczucie sytości
Błonnik jest jednym z najpopularniejszych składników suplementów diety wspomagających odchudzanie. Włókno roślinne pozyskiwane np. z dziwidła (Amorphophallus koniac), ananasa jadalnego (A. sativum), babki płesznik (Plantago psyllium) i baki jajowatej (P. ovata) nie ulega trawieniu ani wchłanianiu. Wypełnia natomiast przewód pokarmowy, normalizuje pracę jelit, ułatwia wypróżnianie, zmniejsza wchłanianie glukozy, cholesterolu i triglicerydów, a u osób z cukrzycą zmniejsza zapotrzebowanie na insulinę i pochodne sulfonylomocznika. Zaleca się spożywanie około 30-40 g błonnika na dobę, przy jednoczesnym przyjmowaniu dużej ilości płynów. Zapobiega to jego zaleganiu, które może prowadzić nawet do niedrożności przewodu pokarmowego.
Warto ostrzec pacjenta, że nadmierne wzbogacanie diety w błonnik może skutkować wzrostem ilości oddawanego kału, biegunką, wzdęciami z oddawaniem gazów, a nawet powstaniem w żołądku fitobezoaru, czyli zbitego guza z resztek roślinnych. Należy również pamiętać o tym, że błonnik zmniejsza biodostępność leków w przewodzie pokarmowym (konieczne jest zachowanie co najmniej godzinnego odstępu między przyjmowaniem leków i błonnika).

Środki stymulujące termogenezę i metabolizm
Do grupy substancji wspomagających podstawową przemianę materii i termogenezę należą m.in.: synefryna (amina sympatykomimetyczna otrzymywana z gorzkiej pomarańczy) oraz kofeina zawarta m.in. w nasionach kawy (Coffea arabica) i kakao (Theobroma cacao), zarodkach koli (Cola nitida), liściach herbaty (Camellia sinensis), paście guarana (uzyskiwanej z nasion brazylijskiej liany Paulinia guarana) oraz liściach ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis) nazywanych często yerba mate. Zawierające je suplementy diety są niewskazane u osób cierpiących na choroby układu krążenia, mogą bowiem prowadzić do zaburzeń rytmu serca i wzrostu ciśnienia krwi. Właśnie z powodu działań niepożądanych wycofano z rynku preparaty na odchudzanie zawierajace efedryną (alkaloid uzyskiwany z przęśli chińskiej zwanej też Ma Huang) – dawniej niezwykle popularną i skuteczną w redukcji masy ciała substancję z tej grupy. Przedawkowanie suplementów diety zawierających sympatykomimetyki może prowadzić nawet do nadciśnienia złośliwego i rozwarstwienia aorty. Taki przypadek odnotowano w 2009 roku w USA u 36-letniej zdrowej kobiety, która przez trzy miesiące przyjmowała około 2 g kofeiny dziennie (w postaci 16-18 różnych tabletek).

Synefryna jest inhibitorem izoenzymu CYP 3A4 biorącego udział w metabolizmie m.in. leków przeciwnadciśnieniowych (losartan, felodypina, werpamil), przeciwdepresyjnych (amitryptylina, buspiron, sertralina) oraz statyn. Kofeina natomiast osłabia działanie leków uspokajających (barbituranów, benzodiazepin) oraz zwiększa wrażliwość pacjentów na działanie glikozydów naparstnicy. Przy polecaniu preparatów na bazie synefryny i kofeiny należy zatem zachować wyjątkową ostrożność i upewnić się co do braku przeciwwskazań.

Substancje regulujące metabolizm tłuszczów i węglowodanów
Do popularnych komponentów suplementów wspomagających odchudzanie należą również substancje wpływające na metabolizm węglowodanów i tłuszczów. Te hamujące wchłanianie węglowodanów (kwas gymneminowy, fasolamina, morwa biała) oraz zwiększające tolerancję glukozy (np. chrom, który wchodzi w skład czynnika tolerancji glukozy wpływającego dodatnio na działanie) poleca się szczególnie diabetykom i osobom z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Wchłanianie tłuszczów hamują natomiast chitosan (pochodna chityny obecna w pancerzach skorupiaków) oraz skuteczniejszy od niego orlistat, który poprzez blokowanie aktywności lipazy zwiększa ilość lipidów w kale o 42 proc. w porównaniu z placebo (chitosan o 4,2 proc.).
Należy zwrócić uwagę pacjentów na konieczność stosowania odpowiedniej diety podczas przyjmowania tego typu preparatów (obie substancje mogą wywoływać biegunki po spożyciu tłustych potraw) oraz uczulające właściwości chitosanu. Suplementy zawierające pochodną chityny mają również właściwości żywicy jonowymiennej. Chitosan może wiązać leki, witaminy oraz mikroelementy, dlatego też powinno się go przyjmować 3-4 godziny przed lub po ich zażyciu.

Przykładami substancji o działaniu stymulującym metabolizm lipidów są natomiast CLA (sprzężony kwas linolowy), zielona herbata, L-karnityna i kwas hydroksycytrynowy. Jak dotąd nie stwierdzono ich istotnych działań niepożądanych, chociaż pojawiają się doniesienia o hepatotoksyczności kwasu hydroksycytrynowego (zawartego m.in. w roślinie Garcinia cambogia).

Substancje moczopędne i przeczyszczające
Powoli odchodzi się od włączania roślinnych surowców moczopędnych i przeczyszczających w skład suplementów diety wspomagających odchudzanie. Długotrwale stosowane substancje moczopędne (zazwyczaj w formie herbatek z liści brzozy, mącznicy, czy pokrzywy, korzenia mniszka, ziela skrzypu) mogą powodować odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, zawroty głowy i uczucie ciągłego zmęczenia. Natomiast stałe przyjmowanie środków przeczyszczających zawierających antrazwiązki, np. rzewienia lekarskiego, kruszyny pospolitej, senesu czy szakłaka amerykańskiego, może doprowadzić do rozwoju zespołu jelita leniwego, a w konsekwencji do wystąpienia zaparć po przerwaniu suplementacji. Takich kuracji zdecydowanie powinny unikać osoby z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, chorobą Crohna oraz zapaleniem uchyłków jelit. Stosowanie antrazwiązków jest również ryzykowne u pacjentów leczonych digoksyną, może bowiem zwiększać jej kardiotoksyczność.

Doradzając pacjentom w doborze odpowiednich środków wspomagających odchudzanie, należy zawsze dokonać dokładnej analizy ryzyka wystąpienia działań niepożądanych oraz upewnić się, że pacjent nie będzie narażony na interakcje przyjmowanych leków z suplementem diety. Warto również podkreślić, że podstawą redukcji masy ciała jest przede wszystkim zmiana nawyków żywieniowych i systematyczny wysiłek fizyczny. Suplementy diety powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami i możliwie jak najkrócej.