Co nowego w antyoksydantach?


Zanieczyszczenie środowiska, dziura ozonowa, dieta uboga w świeże owoce i warzywa, nałogi, spędzanie wolnego czasu przed telewizorem lub komputerem sprzyjają powstawaniu wolnych rodników. W ostatnich latach zdecydowanie wzrosło zainteresowanie antyoksydantami, chroniącymi ludzki organizm przed ich negatywnym wpływem.

Wolne rodniki (antyoksydanty) to atomy lub cząsteczki, które – pozbawione jednego lub więcej elektronów – dążą do ich uzupełnienia, pobierając je z cząsteczek znajdujących się w najbliższych komórkach. W organizmie najwięcej wolnych rodników powstaje podczas metabolizmu tlenu, stąd nazywane są one wolnymi rodnikami tlenowymi (oznaczane w dalszej części tekstu jako WRT) albo reaktywnymi formami tlenu (oznaczane jako RFT).

W organizmie RFT mogą powstać wskutek działania na roztwory wodne zewnętrznych czynników fizycznych, takich jak promieniowanie jonizujące i nadfioletowe oraz ultradświęki. Istotniejsze są jednak wewnątrzkomórkowe śródła RFT, czyli szereg procesów enzymatycznych z udziałem elektronów zachodzących w organizmie człowieka. Ich efektem jest powstanie różnych RFT: anionorodnika ponadtlenkowego, nadtlenku wodoru (H2O2) i rodnika hydroksylowego. Najważniejszym komórkowym śródłem RFT jest łańcuch oddechowy. Metabolity tlenu są generowane również podczas reakcji I fazy rozpoczynającej proces eliminacji z organizmu związków lipofilnych. Wolne rodniki wchodzą w reakcje z cząsteczkami w zdrowych tkankach, zabierając potrzebny elektron, co inicjuje procesy oksydacyjne, prowadzące do uszkodzenia tłuszczów, białek, kwasów nukleinowych i węglowodanów.

RFT uczestniczą w etiopatogenezie wielu chorób: miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy, chorób autoimmunologicznych, np. tocznia rumieniowatego, chorób nowotworowych, AIDS, chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Parkinsona, Alzheimera, Creutzfeldta-Jakoba, retinopatii cukrzycowej, starczego zwyrodnienia plamki żółtej (AMD), zaćmy, jaskry, przewlekłych chorób skóry, np. trądziku.

Wolne rodniki a starzenie się
Denham Harman sformułował wolnorodnikową teorię starzenia się, głoszącą, że starzenie się organizmów jest wynikiem gromadzenia się w ich komórkach uszkodzeń wywołanych przez niespecyficzne reakcje RFT. Na poparcie jej słuszności przytaczał wyniki doświadczeń dotyczących wpływu antyoksydantów na długość życia, okazało się bowiem, że dodatek tych związków do karmy badanych zwierząt zwiększa średnią długość ich życia.

Według Williama Pryora choroby, w których występuje zwiększone wytwarzanie RFT, charakteryzują się przyspieszonym starzeniem się.

Istotnym zagadnieniem jest również starzenie się skóry, przyspieszane przez promieniowanie nadfioletowe. W obrazie klinicznym pojawiają się: suchość skóry, zmniejszanie się jej elastyczności, ścienienie i powstawanie zmarszczek. Związane jest z nim osłabienie włosów i ich przedwczesne wypadanie. Ochrony przed cytotoksycznym działaniem wolnych rodników potrzebują także paznokcie i usta.

Obrona przed wolnymi rodnikami
Przekonanie o istotnej roli RFT w poszczególnych chorobach wynika z badań wskazujących na występowanie stresu oksydacyjnego w ich przebiegu, definiowanego jako zaburzenie homeostazy prooksydacyjno-antyoksydacyjnej w kierunku reakcji utleniania. Zwiększenie szybkości wytwarzania RFT w organizmie, bądś niedobory czynników broniących organizm przed RFT, prowadzą do nasilenia reakcji niebezpiecznych dla organizmu składników indukowanych przez RFT.

Przed nadmierną ilością wolnych rodników można się bronić, unikając nadmiernego opalania się, palenia papierosów, spożywając produkty zawierające antyoksydanty (świeże owoce i warzywa) oraz uzupełniając dietę preparatami, które unieszkodliwiają działanie wolnych rodników.

W organizmie człowieka wyróżniono 3 poziomy obrony przed atakiem wolnych rodników. Pierwsza linia obrony to system antyoksydacyjny niedopuszczający do reakcji RFT ze związkami biologicznie ważnymi (prewencja), np. enzymy rozkładające RFT (dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksydaza glutationowa). Druga linia obrony to terminacja łańcuchowych wolnorodnikowych reakcji utleniania (interwencja). Zaliczamy tu antyoksydanty przeciwdziałające reakcjom już utworzonych reaktywnych cząsteczek, np. antyoksydanty niskocząsteczkowe hydrofilowe (glutation, witamina C); hydrofobowe (witamina E, karotenoidy, ksantofile, zredukowany koenzym Q10); inne niskocząsteczkowe związki roślinne i zwierzęce (antocyjaniny, flawonoidy, fitoestrogeny). Trzecią linią obrony jest likwidacja skutków reakcji RFT z biomolekułami (eliminacja lub naprawa), np. enzymy naprawiające uszkodzony łańcuch DNA, glutation i tioredoksyna naprawiające uszkodzone białka.

Antyoksydanty w medycynie i kosmetyce
Obserwacja różnic między ludśmi przyjmującymi antyoksydanty i tymi, którzy ich nie przyjmują, oraz ocena ryzyka i częstości występowania poszczególnych chorób jednoznacznie wskazują, że rozsądnie jest stosować równolegle zdrową dietę oraz suplementację tej diety w antyoksydanty. W ten sposób można opóśnić pojawienie się objawów wielu chorób cywilizacyjnych.

Antyoksydanty znalazły zastosowanie w profilaktyce tych chorób, okulistyce oraz kosmetologii i dermatologii. Przeciwutleniacze są stosowane w formie preparatów o działaniu ogólnym oraz miejscowym. Należy jednak pamiętać, że nadmiar antyoksydantów jest niekorzystny dla zdrowia, co potwierdziły wyniki badań zapobiegania rakowi przez alfa-tokoferol i beta-karoten (ATBC). Okazało się, że związki te nie tylko nie zmniejszają ryzyka zachorowania na raka, ale wręcz zwiększają częstość występowania niektórych rodzajów nowotworów.

Suplementację antyoksydantów należy rozważyć przy ich niedoborach oraz w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na te substancje. Jednak interwencje w metabolizm RFT powinien cechować umiar, aby została zachowana homeostaza prooksydacyjno-antyoksydacyjna ustroju.
Sylwia Rutkowska

Praca pisana pod kierunkiem: prof. dr hab. Edmunda Sieradzkiego i mgr farm. Barbary Marchlewskiej

4.4/5 - (267 votes)

Nikt nie pyta Cię o zdanie, weź udział w Teście Zaufania!

To 5 najczęściej kupowanych leków na grypę i przeziębienie. Pokazujemy je w kolejności alfabetycznej.

ASPIRIN C/BAYER | FERVEX | GRIPEX | IBUPROM | THERAFLU

Do którego z nich masz zaufanie? Prosimy, oceń wszystkie.
Dziękujemy za Twoją opinię.

Leave a Comment

POLECANE DLA CIEBIE

START TYPING AND PRESS ENTER TO SEARCH