Biegunka

W przewodzie pokarmowym zachodzi cały szereg fascynujących zjawisk, mających na celu przyswojenie składników odżywczych i regulatorowych. Niekiedy ten złożony proces ulega zaburzeniu. Jednym z takich zaburzeń jest biegunka.

Biegunkę można zdefiniować jako oddawanie co najmniej czterech nieuformowanych stolców dziennie o łącznej masie przekraczającej 250 g. Definicja ta dotyczy osób populacji środkowoeuropejskiej, nie jest więc uniwersalna. W różnych regionach świata nawyki żywieniowe bywają odmienne i prawidłowa częstotliwość oraz masa wypróżnień różnią się między sobą. Przyjmujemy zatem, że biegunką jest wyraźny wzrost częstości wypróżnień w stosunku do zwykłego rytmu u danej osoby.

Wiele przyczyn, jeden skutek
Biegunka sama w sobie nie jest chorobą. Jest objawem różnorodnych stanów patologicznych. Mogą ją wywołać zakażenia wirusowe, bakteryjne i pierwotniakowe, a także choroby zapalne jelit, gruczolaki wydzielające hormony i inne (patrz tabela ponizej).

W praktyce aptecznej musimy również pamiętać o biegunce polekowej. Mogą ją wywołać nie tylko środki przeczyszczające. Należy zwrócić uwagę na pacjentów przyjmujących antybiotyki, zwłaszcza szerokowidmowe. Biegunka u tych chorych może być skutkiem nadwrażliwości na lek lub następstwem wyjałowienia przewodu pokarmowego i wtórnego zakażenia drobnoustrojami. Taki stan wskazuje na konieczność natychmiastowej wizyty u lekarza, nawet jeśli antybiotykoterapia została zakończona miesiąc wcześniej.
Biegunka może być również skutkiem przyjmowania leków alkalizujących zawierających jony magnezu, NLPZ, digoksyny, inhibitorów pompy protonowej, diuretyków tiazydowych i cytostatyków.

Kiedy do lekarza?
Pacjent zgłasza się do apteki zazwyczaj z objawami ostrej biegunki. Najczęściej farmaceuta jest w stanie udzielić mu wystarczającej pomocy i zalecić leki dostępne bez recepty. Kluczowe jest jednak rozpoznanie sytuacji, w której pacjent powinien zasięgnąć porady lekarskiej. Gdy biegunce towarzyszy gorączka, obecność krwi lub śluzu w stolcu lub gdy pacjent powrócił niedawno z podróży tropikalnej bądź wykazuje oznaki odwodnienia, należy koniecznie skierować go do lekarza. Prawdopodobnie będzie potrzebował odpowiedniej antybiotykoterapii lub intensywnego nawodnienia.

Należy zwrócić uwagę także na pacjenta, który zgłasza zmianę charakteru wypróżnień, bóle brzucha, stany skurczowe, uczucie niepełnego wypróżnienia. Może to świadczyć o rozwoju poważnych chorób, z rakiem jelita grubego włącznie.

Szczególną grupę stanowią mali pacjenci ze względu na duże ryzyko odwodnienia, a nawet potencjalne zagrożenie życia. Im młodsze dziecko, tym szybciej powinno uzyskać pomoc lekarza pediatry.

Najważniejsze są płyny
Ostra biegunka zakaźna, pomimo postępu nauk medycznych, wciąż jest jedną z głównych przyczyn śmierci w krajach rozwijających się. W krajach zachodnich nie stanowi większego zagrożenia, pod warunkiem odpowiedniego nawodnienia organizmu pacjenta. Leczenie polega nie tyle na hamowaniu wypróżnień, co na uzupełnianiu wody i elektrolitów utraconych z kałem. Roztwór nawadniający zastosowano po raz pierwszy w latach 40. XX wieku. Później WHO ustaliła skład standardowego roztworu do doustnego nawadniania (patrz tabela 2).
W praktyce stosuje się skład elektrolitów z obniżoną zawartością jonów sodowych (zazwyczaj 60 mEq/l), ze względu na dostateczną podaż tego jonu w diecie. W sprzedaży powszechnie dostępne są saszetki zawierające proszek do sporządzenia roztworu.

Pozostałe leki
Poza terapią nawadniającą, podstawowymi środkami w leczeniu ostrej biegunki są leki adsorpcyjne. Mają one właściwości wiązania drobnoustrojów, ich toksyn oraz substancji nasilających perystaltykę. Dobowa dawka węgla leczniczego powinna wynosić 12-20 tabletek. Trzeba pamiętać, że środki adsorpcyjne mogą wpływać na biodostępność innych stosowanych leków. Nie należy ich podawać jednocześnie, ale w odstępie co najmniej dwóch godzin.
Loperamid jest agonistą receptora opioidowego. Działa zmniejszając napięcie mięśni gładkich jelit i hamując ich perystaltykę. Bardzo słabo wchłania się z przewodu pokarmowego i nie przenika do OUN nawet po wielokrotnym przedawkowaniu. Dlatego w przeciwieństwie do innych opioidów uzyskał status OTC. Jest lekiem stosowanym pomocniczo w przypadku lekkich biegunek. Nie należy go stosować, gdy w kale pojawia się krew i śluz oraz gdy wystąpi gorączka.

Stosowanie leków przeciwbakteryjnych, według obecnych poglądów, powinno być ograniczone do biegunek zapalnych, przebiegających z podwyższoną temperaturą ciała, oraz do biegunki podróżnych. W pozostałych przypadkach stosowanie leków przeciwbakteryjnych nie ma racjonalnych podstaw, co więcej może przedłużać nosicielstwo drobnoustrojów.

Preparaty probiotyczne znajdują zastosowanie w biegunce poantybiotykowej. Ich stosowanie powinno być wdrożone zapobiegawczo już w trakcie antybiotykoterapii.

Szczepionka przeciw biegunce
Biegunka wynikająca z zapalenia żołądka i jelit u dzieci, potocznie zwana grypą jelitową, jest wywoływana w dużej mierze przez rotawirusy. W 1998 roku zarejestrowano szczepionkę RotaShield przeciw tym wirusom. Mimo dużej skuteczności, wycofano ją rok później z obiegu z powodu sporadycznych działań niepożądanych w postaci wgłobienia jelit (teleskopowego wsunięcia jednej części jelita w drugą). W 2006 roku zarejestrowano nowe szczepionki przeciw rotawirusom – Rotarix i RotaTeq. Podaje się je doustnie niemowlętom. W badaniach klinicznych potwierdzono ich wysoką skuteczność i bezpieczeństwo.

Biegunka, mimo swojej powszechności, pozostaje niekiedy tematem wstydliwym, o którym pacjent wolałby nie mówić. Jedynie rozmowa z poszanowaniem jego intymności umożliwia przełamanie barier, pozwala prawidłowo ocenić stan chorego, wykluczyć poważniejszą chorobę i zalecić prawidłowe postępowanie.

#Skład doustnego roztworu nawadniającego według WHO
Składnik – Stężenie

• Na+ / 90 mEq/l
• K+ / 20 mEq/l
• Cl- / 80 mEq/l
• HCO3- / 30 mEq/l
• glukoza / 111 mmol/l