AZS

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, nawrotową, zapalną chorobą, która cechuje się wybitnym świądem oraz typowym umiejscowieniem i morfologią zmian skórnych współistniejącą z innymi chorobami atopowymi u chorego lub jego rodziny.

Powszechnie uważa się AZS za chorobę cywilizacyjną, zwłaszcza w krajach wysoko uprzemysłowionych. AZS jest dermatozą wieku dziecięcego, z częstością rozpoznawania 10-15-proc. W Polsce na atopowe zapalenie skóry choruje 4,7 proc. dzieci w wieku 3-16 lat i 1,6 proc. dorosłych.

Przyczyny AZS
W rozwoju tego schorzenia istotne znaczenie mają czynniki genetyczne, immunologiczne, a także różnorodne niegenetyczne czynniki modulujące, takie jak: klimat, zanieczyszczenie środowiska, alergeny pokarmowe (mleko i jego przetwory, jajo kurze, soja i orzeszki ziemne, białka ryb, mąka pszenna i żytnia), alergeny powietrznopochodne, czynniki psychiczne i emocjonalne oraz sytuacje stresowe.

Kluczową rolę w rozwoju AZS odgrywają alergeny powietrznopochodne. Nadwrażliwość na nie stwierdza się u 50-90 proc. chorych. Do alergenów tych zaliczamy: roztocze kurzu domowego, alergeny pyłku roślin (traw, zbóż, chwastów i drzew), alergeny pochodzenia zwierzęcego (koty, psy), alergeny pochodzenia bakteryjnego i grzybiczego.

U osób z występującymi dodatkowo objawami atopowej astmy oskrzelowej droga wziewna ekspozycji na uczulający alergen ma znaczenie w rozwoju zaostrzenia stanu zapalnego skóry.

Przebieg AZS
Zmiany chorobowe w atopowym zapaleniu skóry mają charakter wypryskowy z tendencją do lichenizacji. Wraz z wiekiem pacjenta mogą one zmieniać swój obraz i lokalizację. W związku z tym w przebiegu AZS można wyróżnić trzy fazy: niemowlęcą, dzieciństwa, młodzieńczą i wieku dorosłego (patrz tabela).

Przebieg AZS pod względem ciężkości dzieli się na: łagodny, średni i ciężki. Obiektywna i precyzyjna ocena objawów podmiotowych i przedmiotowych oraz rozległości stanu zapalnego skóry u chorych na AZS stanowi duży problem dla lekarzy klinicystów. Pomocne w tym są różne wskaźniki oceny nasilenia i rozległości zmian skórnych, jak i nasilenia objawów subiektywnych: SCORAD, EASI i W-AZS.

Pielęgnacja skóry
Podstawą leczenia AZS zarówno w fazie zaostrzenia, jak i remisji są właściwe zabiegi pielęgnacyjne skóry. Pozwalają na odbudowanie jej zaburzonej funkcji barierowej. Z tego względu tak ważne jest wyeliminowanie mydła oraz innych detergentów (m.in. szamponów) i stosowanie emolientów. Są to preparaty o właściwościach nawilżających i natłuszczających. Ich maksymalny czas działania wynosi 6 godzin, dlatego powinny być stosowane stale. Konieczny jest zawsze indywidualny dobór emolientu, ponieważ niektóre zawierają duże stężenie surfaktantów i mogą powodować podrażnienie skóry. Wśród preparatów pielęgnacyjnych szczególne znaczenie mają te, które zawierają mocznik 5-10%, utrzymujący odpowiednie nawilżenie warstwy rogowej naskórka. Najkorzystniejsze w codziennej pielęgnacji są preparaty najtłustsze.

Zalecane są kąpiele z dodatkiem olejów naturalnych lub mineralnych. Można także stosować kąpiele osłaniające, m.in. krochmalową lub z dodatkiem środków o działaniu miejscowo znieczulającym, np. z 3% polidokanolem, który dodatkowo zmniejsza uporczywy świąd skóry.

W pielęgnacji skóry należy stosować dermokosmetyki o pH 5,5 (bez substancji o potencjalnie drażniących i alergizujących właściwościach), które wspomagają odbudowę kwaśnego lipidowego płaszcza skóry.

Leczenie przeciwzapalne
W niektórych przypadkach pielęgnacja skóry może być wystarczającą formą leczenia, jednak w większości przypadków należy stosować miejscowe leczenie przeciwzapalne. Znajdują tu zastosowanie preparaty glikokortykosteroidowe (GKS), immunomodulujące (inhibitory kalcyneuryny).

Klasyczne leczenie z zastosowaniem GKS to terapia ciągła, polegająca na ciągłym stosowaniu leku 1 lub 2 razy dziennie. Obecnie rekomendowana jest tzw. terapia przerywana, która polega na miejscowym stosowaniu GKS na przemian z substancjami obojętnymi, zwanymi potocznie bazami (w formie maści lub kremów). Takie leczenie pozwala na zmniejszenie objawów niepożądanych miejscowej sterydoterapii.

Leki immunomodulujące: pimekrolimus i takrolimus stosuje się 2 razy dziennie. Przy pierwszych aplikacjach mogą wystąpić objawy niepożądane (świąd, pieczenie, zaczerwienienie), są one jednak krótkotrwałe i przemijające.

Pimekrolimus przeznaczony jest do leczenia zmian o klinicznie małym i średnim nasileniu, redukuje liczbę zaostrzeń AZS oraz wpływa na zmniejszenie ich ciężkości. W Polsce stosuje się go od 2. roku życia. Takrolimus zalecany jest do stosowania w AZS o średnim i ciężkim obrazie klinicznym. Są one bezpieczne oraz skuteczne i mogą być stosowane u dzieci.

W AZS stosuje się leki przeciwhistaminowe obu grup. Te I generacji stosuje się wspomagająco w ostrym okresie, zwykle krótko (łagodzą świąd i działają uspokajająco). Leki II generacji stosuje się długotrwale, w ramach profilaktyki astmy oskrzelowej i ze względu na działanie przeciwzapalne.

W cięższych postaciach klinicznych AZS do leczenia można włączyć fototerapię (UVA, wąskopasmowym UVB, lub PUVA), leczenie cyklosporyną A lub GKS ogólnie.

W okresie remisji choroby bardzo ważna jest kontynuacja leczenia oraz unikanie czynników wyzwalających, tzn.: eliminacja alergenu, unikanie czynników drażniących, poradnictwo zawodowe. W wielu przypadkach niezbędna okazuje się psychoterapia.

#Fazy atopowego zapalenia skóry

• Niemowlęca (do 2. roku życia) – Ostry przebieg, zmiany wysiękowe zlokalizowane głównie na twarzy (polakierowane policzki), głowie i odsiebnych częściach kończyn. Często współistnieje pieluszkowe zapalenie skóry. W rozwoju zmian chorobowych przeważają czynniki pokarmowe.
• Dzieciństwa (do ok. 12. roku życia) – Dominują objawy suchości skóry, zmiany rumieniowo-grudkowe w typie wyprysku, przechodzące stopniowo w wykwity z lichenizacją. Zmiany zwiastujące o charakterze złuszczania dotyczą opuszków palców rąk i podeszw. W postaci ograniczonej wykwity typowo lokalizują się w zgięciach łokciowych i podkolanowych, na skórze twarzy i odsiebnych częściach kończyn. W najcięższej uogólnionej odmianie zajęta może być cała skóra.
• Młodzieńcza i wieku dorosłego – U młodzieży częściej występują zmiany zlokalizowane z lichenizacją, u dorosłych spotyka się zmiany o charakterze grudkowo-wypryskowym, nieostro odgraniczone lub rozsiane, czasami dotyczące całej skóry. U chorych obserwuje się błyszczące płytki paznokciowe – jakby polakierowane.