Apetyt na całe życie

To nie geny mają największy wpływ na nasze zdrowie, lecz styl życia, a przede wszystkim sposób odżywiania. Szczególnie ważne są pierwsze trzy lata życia, najbardziej zaś okres niemowlęcy. Dziecko w tym czasie najintensywniej się rozwija.

Metabolizm organizmu, czyli tempo przemian i wykorzystanie składników odżywczych, zostaje zakodowany w każdej komórce. Ten „program komputerowy” będzie działać przez całe życie. – Odżywianie w okresie niemowlęcym ma decydujący wpływ na kształtowanie metabolizmu. Wpływa na ryzyko występowania w dorosłości chorób cywilizacyjnych zależnych od diety, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie, alergia, osteoporoza, choroby układu krążenia – podkreśla prof. dr hab. med. Jerzy Socha z Kliniki Gastroenterologii, Hepatologii i Immunologii Instytutu-Pomnika Centrum Zdrowia Dziecka.

Pierwsze lata życia dziecka naukowcy nazywają okresem krytycznym dla rozwoju mózgu. Dieta w tym czasie powinna być dobrze zbilansowana, by nie pojawiły się niedobory białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin i składników mineralnych, takich jak żelazo, wapń, cynk, selen. Konsekwencje tych niedoborów są bardzo trudne do odrobienia. W tym okresie dziecko poznaje również nowe smaki, nabiera pewnych nawyków żywieniowych. Do czego przyzwyczai się we wczesnym dzieciństwie, po to będzie sięgać w dorosłym życiu.
Na początek: mleko
W pierwszych sześciu miesiącach dla niemowlęcia najlepszy jest pokarm matki. Znajdują się w nim w idealnych proporcjach: białka, węglowodany, tłuszcze, składniki mineralne, witaminy, przeciwciała odpornościowe i wiele innych składników, w tym prebiotyki. Przez pierwsze pół roku życia niemowlę może pić wyłącznie kobiecy pokarm, o podawaniu witamin oraz dodatkowych posiłków decyduje lekarz. Jeśli dziecko z różnych względów nie może być karmione piersią, w pierwszych sześciu miesiącach życia powinno dostawać mleko modyfikowane początkowe lub – jeśli jest alergikiem – leczniczy preparat mlekozastępczy.

JAK DŁUGO PODAWAĆ MLEKO MODYFIKOWANE?
Jeśli dziecko nie jest karmione piersią, powinno pić mleko modyfikowane przez cały pierwszy rok życia. Zgodnie z nowymi zaleceniami Komitetu Żywienia Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci ESPGHAN, po 10. miesiącu można już podawać niewielkie ilości mleka krowiego (np. do zrobienia budyniu). W 2. roku życia dziecko może pić mleko krowie (3,2% lub 2% tłuszczu). Wielu specjalistów zaleca jednak, by również w 2., a nawet w 3. roku życia dziecko dostawało mleko modyfikowane (typu junior, oznaczane często cyfrą 3). Jest ono dostosowane do potrzeb malucha. Zostało też dodatkowo wzbogacone w wiele składników mineralnych, których dwu- i trzylatkom często brakuje.
Nowe dania
Już pod koniec pierwszego półrocza życia dziecka – nie wcześniej niż po skończeniu 4. miesiąca i nie później niż na początku 7. miesiąca – przychodzi czas na wprowadzenie do diety nowych posiłków. Trzeba jednak pamiętać, że mleko nadal pozostaje podstawą menu dziecka, niezależnie od tego, czy jest to pokarm kobiecy, mleko modyfikowane czy mieszanka mlekozastępcza.

Ze względu na profilaktykę celiakii (choroby trzewnej) od niedawna zaleca się, by niewielkie ilości kaszki glutenowej (np. pszennej, manny) wprowadzić do diety dziecka karmionego piersią już w 5. miesiącu życia (łyżeczka kaszki w przecierze warzywnym lub zupce jarzynowej). Kobiecy pokarm działa bowiem ochronnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego, a podana mała dawka glutenu może podziałać jak „szczepionka” i uchronić przed celiakią. Jeśli niemowlę jest karmione mlekiem modyfikowanym, produkty glutenowe wprowadza się najwcześniej w 6. miesiącu życia.

Pierwszym nowym daniem niemowlęcia może być zupka jarzynowa z podstawowych warzyw (marchewka, ziemniak) z dodatkiem kleiku ryżowego oraz dobrej jakości tłuszczu (masło, oliwa z oliwek, olej rzepakowy). Co 2-3 dni do zupy dodajemy pojedynczo kolejne składniki: warzywa (pietruszka, seler, dynia, brokuł, por, fasolka szparagowa, zielony groszek), a także osobno ugotowane chude mięso. Należy zwrócić uwagę, czy nowe składniki nie wywołują objawów alergii, takich jak: wysypka na skórze, bóle brzuszka, biegunka.

Od 7. miesiąca życia dziecka co drugi dzień dodajemy do zupy pół żółtka. Poza tym 1-2 razy w tygodniu mięso w zupie można zastąpić rybą. Jednocześnie do menu niemowlęcia wprowadzamy przetarte owoce.

W 11. miesiącu życia warto wprowadzić do menu dziecka całe jajko, a 3-4 razy w tygodniu nowe posiłki mleczne: jogurt, kefir, twarożek. Dziecko może również zjeść obiadek złożony z dwóch dań: zupy jarzynowej oraz drugiego dania (np. pulpet mięsny, gotowana jarzynka).

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY ŻYWIENIOWE

• zbyt krótkie karmienie piersią; konsekwencją może być zwiększenie ryzyka alergii, otyłości, infekcji, celiakii
• za szybkie zastępowanie mleka modyfikowanego krowim; to ostatnie ma za dużo białka i niektórych składników mineralnych, stanowi duże obciążenie dla nerek niemowlęcia, może spowodować reakcję alergiczną
• podawanie dużej ilości soków (zwłaszcza klarownych) i słodzonych napojów zamiast wody; konsekwencją bywa otyłość i próchnica
• przekarmianie i podawanie dużej ilości przekąsek; dzieci nie chcą potem jeść wartościowszych produktów: warzyw, owoców, kasz, nabiału
• dosalanie i dosładzanie posiłków niemowlęcia; cukier zmniejsza apetyt, zaś sól obciąża nerki dziecka
• zbyt późne wprowadzanie do diety dziecka mięsa; może to spowodować niedobory żelaza

Pierwsze urodziny
Rodzicom często wydaje się, że po pierwszych urodzinach mały człowiek może już zacząć jeść normalnie. – To nieprawda. Dziecko to nie jest mały dorosły! Zbyt szybkie przestawianie na tzw. dietę stołu rodzinnego powoduje, że dzieci dostają za dużo tłuszczu, cukru, soli i białka – przekonuje prof. dr hab. Janina Piotrowska-Jastrzębska z Kliniki Pediatrii i Zaburzeń Rozwoju Dzieci i Młodzieży Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. – Niedawno przeprowadzone badania potwierdziły, że nadmiar białka może być przyczyną nie tylko alergii, ale również otyłości – dodaje.

Dziecko pomiędzy 1. a 3. rokiem życia powinno jeść 4-5 urozmaiconych posiłków dziennie, w tym jak najwięcej warzyw, owoców, chudego mięsa, ryb, kaszy, mleka i jego przetworów, a także jaj i pieczywa. W tym wieku dzieci pochłonięte odkrywaniem świata „zapominają” o jedzeniu. Aby zachęcić dziecko do spożywania posiłków, trzeba zadbać o ich atrakcyjność. Podawać je estetycznie, na kolorowych talerzykach. Nie miksować – taka papka znudzi się dziecku, a oprócz tego opóźni rozwój umiejętności gryzienia, żucia i połykania. Nie należy również przyzwyczajać dzieci do jedzenia słodyczy, fast foodów, picia kolorowych napojów gazowanych, dużej ilości soków. Zawierają one sporo cukru i osłabiają apetyt.

Tekst: Katarzyna Kwiatkowska